Қазақстанда білімге қолжетімділіктің гендерлік алшақтығы

Білім беру саласындағы гендерлік теңсіздік дамыған елдерде де, дамушы елдерде де проблемалық мәселеге айналып отыр. Бұл әлеуметтік құбылыстың, яғни гендерлік теңсіздіктің көптеген жағымсыз салдары бар (табыс теңсіздігі, адами капиталдың төмендеуі, экономикалық өсудің төмендеуі және т.б.). Бұл зерттеудің мақсаты Қазақстандағы білімге қолжетімділіктің гендерлік алшақтықты талдау арқылы білім берудегі гендерлік теңсіздікті анықтау анықтау болып табылады. Зерттеу әйелдердің білімге қатысуын бағалау үшін либералды феминизм тұжырымдамасы аясында жүргізілді. Білім берудегі гендерлік теңсіздік мәселелері әйелдер мен ерлердің білім берумен қамтылуын және олардың білім беру қызметтеріне қолжетімділігін талдауға аса назар аудара отырып, гендерлік Паритет индексін негізге ала отырып, зерттеу жұмыстары жүргізілді. Зерттеудің негізгі әдістері экономикалық-статистикалық және салыстырмалы талдау болды. Зерттеудің дереккөздік базасын Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының 2000 жылдан 2022 жылға дейінгі кезеңдегі статистикалық деректері құрады. Зерттеудің шектелуі белгілі бір кезеңдегі немесе білім деңгейі бойынша деректердің болмауы болды. Зерттеу барысында Қазақстанда жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласында гендерлік теңсіздік бар екендігі анықталды, мұнда білім алушылар арасында әйелдер саны басым болғандығы анықталды. Қарастырылып отырған кезеңде гендерлік теңсіздік магистратура деңгейінде төмендеп, докторантура деңгейінде күшейе түсті. Бұл ретте пандемия кезеңінде магистратура деңгейінде білім берудегі гендерлік теңсіздік ұлғайды, докторантура деңгейінде-төмендеді. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы гендерлік теңсіздіктің пайда болуының негізгі себебі осы саладағы табыстың төмен деңгейіне байланысты ерлер тарапынан білім және ғылым салаларына жұмыспен қамтудың төмен тартымдылығы болып табылады. Алынған нәтижелер халық арасында оқытушылық және ғылыми-зерттеу қызметінің беделін арттыру, оның ішінде жалақыны арттыру, мамандарға лайықты әлеуметтік қамсыздандыруды қамтамасыз ету арқылы арттыру қажеттігін айғақтайды.

1. ADB (2021). CAREC gender assessment: Supplementary documentary for the CAREC Gender Strategy 2030. Asian Development Bank. https://dx.doi.org/10.22617/TCS210066-2

2. Al Masroori, B. (2023). Gender disparity in access to higher education: A review of the literature with special reference to the Omani context. The Open Review Journal, 8, 60-70. https://www.doi.org/10.47967/TOR2022COL/VOL8.05

3. An, J., Yu, J., & Zhu, L. (2020). The origins of intergroup resource inequality influence children’s decision to perpetuate or rectify inequality. Front. Psychol., 11, 571570. https://www.doi.org/10.3389/fpsyg.2020.571570

4. Badriah, L.S., & Istiqomah, I. (2022). Does gender inequality lead to income inequality? Evidence from Indonesia Ekuilibrium: Jurnal Ilmiah Bidang Ilmu Ekonomi, 17(1), 1-13. https://doi.org/10.24269/ekuilibrium.v17i1.2022.pp1-13

5. Ben Saâd, M., & Assoumou-Ella, G. (2019). Economic complexity and gender inequality in education: An empirical study. Economics Bulletin, 39(1), 321-334. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3340913

6. Bertocchi, G., & Bozzano, M. (2019). Gender gaps in education. IZA – Institute of labor economics. Available at: https://docs.iza.org/dp12724.pdf

7. Blundell, R., Costa Dias, M., Joyce, R., & Xu, X. (2020). COVID-19 and Inequalities*. Fiscal Studies, 41, 291-319. https://doi.org/10.1111/1475-5890.12232

8. BNS (2023). The gender inequality index in the Republic of Kazakhstan. Bureau of National statistics of the Agency for Strategic planning and reforms of the Republic of Kazakhstan [cited May 27, 2023]. Available at: https://gender.stat.gov.kz/page/frontend/download?hash=05b50c37779dcf048cbfb6d9e0b85b27&lang=en

9. CAREC Institute (2023). COVID-induced inequalities: education, health services, digital access, and female labor force participation: case studies from Azerbaijan, Kazakhstan, Pakistan, and Uzbekistan. Central Asia Regional Economic Cooperation Institute [cited May 27, 2023]. Available at: https://www.carecinstitute.org/wp-content/uploads/2023/03/COVID-induced-inequalities-for-publication-20230306.pdf

10. Dikshit, V.T. (2022). Feminists’ perspectives on gender gap in Education. IJFMR, 4(3), 24-35. https://doi.org/10.36948/ijfmr.2022.v04i03.004

11. Esen, Ö., & Seren, G.Y. (2022). The impact of gender inequality in education and employment on economic performance in Turkey: evidence from a cointegration approach. Equality, Diversity and Inclusion, 41(4), 592-607. https://doi.org/10.1108/EDI-04-2021-0099

12. Evans, D.K., Akmal, M., & Jakiela, P. (2020). Gender gaps in education: The long view. Center for Global Development. Available at: https://www.cgdev.org/sites/default/files/gender-gaps-education-long-view.pdf

13. Ezekwe, F., & Enweani, U.V. (2019). Gender inequality in education, ICT and employment: The socio-economic effects. Library Philosophy and Practice, 2603, 1-25.

14. Gupta, S., Pingali, Р.L., & Pinstrup-Andersen, P. (2017). Women’s empowerment in Indian agriculture: does market orientation of farming systems matter? Food Sec., 9, 1447–1463. https://doi.org/10.1007/s12571-017-0737-47

15. Issayeva, V.B. (2019). The theory of deprivation as a tool for studying non-traditional religiosity. Sociological Studies, 9, 39-50. https://www.doi.org/10.31857/S013216250006656-4 (In Russian)

16. Karimah, A., & Susanti, H. (2022). Gender inequality in education and regional economic growth in Indonesia. Jurnal Ekonomi Pembangunan, 20(1), 1-14. https://doi.org/10.29259/jep.v20i1.17841

17. Koh, S.Y. (2020). Inequality. In Ed. A. Kobayashi, International Encyclopedia of Human Geography. Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-102295-5.10196-9

18. Leal Filho, W., Kovaleva, M., Tsani, S. et al. (2022). Promoting gender equality across the sustainable development goals. Environ Dev Sustain. https://doi.org/10.1007/s10668-022-02656-1

19. Li, L., Rizzo, M.T., Burkholder, A.R., & Killen, M. (2017). Theory of mind and resource allocation in the context of hidden inequality. Cogn Dev., 43, 25-36. https://www.doi.org/10.1016/j.cogdev.2017.02.001

20. Masahiro, A. (2019). Inequality in resource allocation and population dynamics models. R. Soc. open sci., 6, 182178-182178. http://doi.org/10.1098/rsos.182178

21. N26 (2021). The Female Opportunity Index 2021. N26 [cited May 27, 2023]. Available at: https://n26.com/en-eu/female-opportunity-index

22. Nowak, J.K. (2021). Gender Inequality in Education. In Ed. L. Daniela Human, Technologies and Quality of Education (pp. 424-433). University of Latvia. https://doi.org/10.22364/htqe.2021.31

23. OECD (2014a). Gender equality in the «Three Es» in the Asia/Pacific Region. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/soc_aag-2014-5-en

24. OECD (2014b). Regulatory policy in Kazakhstan: Towards improved implementation. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264214255-en

25. Riyanti, A., Umul, K., Indriyati, K., Dewi, N.P.J.L., & Lolowang, I. S. (2023). Why always women?: Gender inequality in Rusmini’s “Kenanga” (A Feminist criticism study). Journal of English Culture, Language, Literature and Education, 11(1), 28-43. https://doi.org/10.53682/eclue.v11i1.5931

26. Satpayeva, Z.T., Kireyeva, A.A., Kenzhegulova, G., & Yermekbayeva, D. (2020). Gender equality and women business of framework 5Ms in Kazakhstan: Analysis and basic directions. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(3), 253-263. https://doi.org/10.13106/jafeb.2020.vol7.no3.253

27. Stewart, F. (2013). Approaches towards inequality and inequity: Concepts, measures and policies. UNICEF Office of Research. Available at: https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/stewart%20inequality_inequity_layout_fin.pdf

28. Subrahmanian, R. (2005). Gender equalityin education: Definitions and measurements. International Journal of Educational Development, 25, 395– 407. https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2005.04.003

29. Therborn, G. (2021). Globalization and inequality: Issues of conceptualization and of explanation. Social Welt, 4, 449-476. http://www.jstor.org/stable/40878367

30. UN (2015). Concepts of inequality. Available at: https://www.un.org/en/development/desa/policy/wess/wess_dev_issues/dsp_policy_01.pdf

31. WEF (2022). Global Gender Gap Report 2022. World Economic Forum.

32. Zajda, J. (2022). Discourses of Gender Inequality in Education. In Discourses of Globalisation and Education Reforms: Overcoming Discrimination (pp. 45-58). Springer International Publishing. https://doi.org/10.21125/inted.2022.1422