ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӨҢДЕУ ӨНЕРКӘСІБІ ЭКСПОРТЫН ТАЛДАУ

Бұл мақалада ҚР өңдеу өнеркәсібінің қазіргі жағдайына талдау жүргізілген. Өңдеу саласын дамытудың алғышарты - мол ресурс қоры болып табылады. Теория бөлімінде осы пікірге шетелдік ғалымдардың көзқарастары зерделенеді. Өңдеу өнеркәсібінің жалпы статистикалық мәліметтері аймақ және сала бойынша салыстырылып, экспорттық әлеуетті дамыту мүмкіндіктері қарастырылады. Әсіресе мемлекеттік басымдық берілген метталлургия, машина жасау, жеңіл өнеркәсіп, тамақ өнеркәсібі салалары зерттеліп, SWOT-талдау жасалды. Сонымен қатар экспорттағы үлесі жоғары тауарлар, өңдеу өнеркәсібінің динамикасы, өңдеу өнеркәсібі экспортының құрылымы, ҚР аймақтар тұрғысында өңдеу өнеркәсібінің өндірісі мен экспортына диаграммалар құрылды. Өңдеу секторы экономикалық өсімді қамтамасыз етуші факторға айналуы үшін дамыған елдердегідей ЖІӨ үлесі 40-50%-ға дейін жетуі керек, ал бізде 2017 жыл қорытындысы бойынша 17,7% құрады. Ал осы жылы өңдеу өнеркәсібі саласы экспорты жалпы экспорттың 31,6 % құрағанымен, сала экспортының ауқымды бөлігі өңделген дайын тауар емес жартылай шикізат күйінде сатылуда. Онда темір, болат, мыс, химиялық заттар, руда, мырыш, түсті металл, алюминий сияқты секторлардың үлесі басым. Дүниежүзілік банк деректері бойынша Қазақстанның өнеркәсіп өндірісі экспортында жоғары және орташа технологиялы экспорттың үлесі 0.41% ғана құрайды. Сондықтан да, Қазақстанның алдағы уақытта дамыған 30 елдің қатарына енуі үшін шикізатқа тәуелділікті еңсеріп, жоғары технология өндірісін дамытуы - өзекті мәселелердің бірі. Қазақстан өндірісті дамытып, шикізаттық тәуелділіктен арылу бойынша қолға алған бағытында табысты жұмыстар жүргізіп жатыр. Соның бірі - ү демелі индустриалды-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасының (ҮИИДМБ) нәтижесінде өңдеу саласының республика өнеркәсібіндегі үлесі оң динамиканы көрсетуде. Бағдарламаның негізгі мақсаты да өңдеу өнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігін күшейту, еңбек өнімділігін арттыру және өңделген тауарлар экспортының көлемін ұлғайту болатын. Мақала соңында өңдеу саласына маманданған Ақмола, Алматы, Қарағанды, Түркістан, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарының экспортты дамыту мүмкіндіктері жоғары екендігі туралы тұждырым жасалған.

ӨҢДЕУ ӨНЕРКӘСІБІ, МЕТАЛЛУРГИЯ, ЭКСПОРТ, ӘРТАРАПТАНДЫРУ, ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМ, ОБРАБАТЫВАЮЩАЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬ, МЕТАЛЛУРГИЯ, ЭКСПОРТ, ДИВЕРСИФИКАЦИЯ, ЭКОНОМИЧЕСКИЙ РОСТ

1. Ricardo Hausmann, Jason Hwang , Dani Rodrik. What you export matters. Journal of Economic Growth. March 2007, Volume 12, Issue 1, pp 1 - 25.

2. Atish R. Ghosh, Jonathan D. Ostry. Export Instability and the External Balance in Developing Countries. International Monetary Fund Staff Papers, 1994, vol. 41, issue 2, pages 214 - 235.

3. «Қазақстан Республикасының ұлттық экспорттық стратегиясы» 2018 - 2022 жылдарға арналған бағдарламасы.

4. Gernot Doppelhofer, Ronald I. Miller, Xavier Sala - i - Martin. Determinants of Long - Term Growth: A Bayesian Averaging of Classical Estimates (BACE) Approach. American Economic Association, 2004, vol. 94 (4), pages 813 - 835.

5. Adeel Malik, Jonathan R. W. Temple. The geography of output volatility. Journal of Development Economics, Volume 90, Issue 2, November 2009, pages 163-178.

6. Julian di Giovanni, Andrei A. Levchenko. Openness, Volatility and the Risk Content of Exports. International Monetary Fund. - 2005, December 22.

7. Anwesha Aditya, Rajat Acharyya. Trade liberalization and export diversification. International Review of Economics & Finance. Volume 39, September 2015, pages 390 -410.

8. Daron Acemoglu, Fabrizio Zilibotti. Was Prometheus Unbound by Chance? Risk, Diversification, and Growth. Journal of Political Economy. 1997, Volume 105, Number 4.

9. Bassam A. Albassam. Economic diversification in Saudi Arabia: Myth or reality? Resources Policy. Volume 44, June 2015, pages 112 - 117.

10. Қазақстанның өңделген өнімдерін экспорттауға арналған әлеуетті мүмкіндіктерді аймақтар тұрғысында талдау. Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі. - Шаңырақ - Медиа, - 2018 ж.

11. List of products exported by Kazakhstan [Электронный ресурс]. URL: https://www. trademap. org/tradestat/Product_SelCountry_TS.aspx?nvpm (дата обращения: 01. 02. 2019)

12. Ресми статистикалық ақпарат. Сыртқы және өзара сауда статистикасы. [Электронный ресурс]. URL: http://stat.gov.kz/faces/wcnav_ externalId/homeNumbersCrossTrade? (дата обращения: 01. 02. 2019)

13. [Электронный ресурс]. URL: https://data. worldbank.org/country/kazakhstan (дата обращения: 01. 02. 2019)

14. Чуланова З.К., Алимбетова Ж.С. Қазақстан экспортының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды зерттеуге әдістемелік тәсілдемелер. ҚазҰУ Хабаршысы. - 2016. - № 1. - Б. 188 - 197. - (халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы)

15. Туркеева К.А. Экспортные стратегии государства в условиях структурной диверсификации казахстанской экономики // Экономика: стратегия и практика. - 2018. - № 2 (46). - С. 74 - 81

16. Машиностроение. Отраслевой обзор. АО «Национальная компания «Kazakh Invest» Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан. - 2017 г.

17. Xимическая отрасль. Отраслевой обзор. АО «Национальная компания «Kazakh Invest» Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан. - 2017 г.

18. Идальго Цезарь. Почему у Казахстана пока мало шансов стать развитой страной. Forbes Kazakhstan. 23 февраля 2018.

19. Адилханов О. Қазақстанда экспортты әртараптандырудың мүмкіндіктері // Международная научно-практическая конференция «Экономическая наука Казахстана: поиски и решения», посвященной 100-летию со дня рождения академика Т.А. Ашимбаева (18 мая 2018 г.). - Алматы. - 2018. - 652 с. - С. 224 - 230

20. Naudé Wim, Rossouw Riaan. Export diversification and economic performance: evidence from Brazil, China, India and South Africa. Economic Change and Restructuring. April 2011, Volume 44, Issue 1 - 2, pp 99 - 134