Қазақстандағы әйелдердің қаржылық инклюзия деңгейін бағалау: құрылымдық факторлардың эмпирикалық талдауы

Қазақстанда гендерлік теңгерімнің тұрақсыздығы мен аумақтық асимметрия жағдайында әйелдердің қаржылық ресурстарға қол жеткізуі шектеулі күйінде қалып отыр. Бұл зерттеудің мақсаты – құрылымдық факторларды талдау негізінде Қазақстандағы әйелдердің қаржылық инклюзия деңгейін бағалау және бұл факторлардың жұмыспен қамту құрылымының трансформациясымен өзара байланысын анықтау. Эмпирикалық база ретінде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика бюросының ресми деректері, Дүниежүзілік банктің есептері, сондай-ақ шағын бизнесті несиелеу динамикасына арналған салалық шолулар мен мамандандырылған базалар қолданылды. Зерттеудің әдіснамалық негізі ретінде ішінара ең кіші квадраттар әдісімен (PLS-SEM) құрылымдық модельдеу және Random Forest алгоритмі пайдаланылды. Нәтижелер көрсеткендей, ЖӨӨ және ЖІӨ-дегі еңбекақы үлесі айнымалылары Қазақстандағы әйелдердің кәсіпкерлік несиелеу көрсеткіштеріне ең үлкен әсер етеді. Ішінара ең кіші квадраттар моделінің деректері бойынша, несиелер көлеміне қатысты детерминация коэффициенті R² = 0.935, ал олардың санына қатысты R² = 0.822 құрады, бұл модельдің жоғары түсіндірмелі күшін дәлелдейді. Аймақтық талдау несиелеу динамикасында кеңістіктік біркелкі еместіктің бар екенін растады: несиелеудің ең жоғары синхрондылығы Жамбыл, Түркістан және Шығыс Қазақстан облыстарында байқалды; ең төменгісі – Маңғыстау және Атырау облыстарында. Алынған нәтижелер қаржылық қолдау құралдарын өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып, жұмыспен қамту және кәсіптік бейімделу бағдарламаларымен үйлестіре отырып әзірлеу қажеттілігін негіздейді. Бұл институционалдық тосқауылдарды жоюға және қаржылық инклюзияның тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Алдағы зерттеулер қаржылық қолдау механизмдерін бағалауға, сондай-ақ несиелік саясаттың жұмыспен қамту бағдарламаларымен және әйелдер кәсіпкерлігін цифрландырумен өзара байланысын талдауға бағытталуы мүмкін

1. Adetiloye, K. A., Adegboye, F. B., & Akinjare, V. A. (2020). Sustainable financial access for female entrepreneurs in the micro, small and medium enterprises sector in Nigeria. Cogent Social Sciences, 6(1), 1823600. https://doi.org/10.1080/23311886.2020.1823600

2. Babbitt, L. G., Brown, D., & Mazaheri, N. (2015). Gender, entrepreneurship, and the formal– informal dilemma: Evidence from Indonesia. World Development, 72, 163-174. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2015.02.019

3. Bue, M. C. L., Le, T. T. N., Silva, M. S., & Sen, K. (2022). Gender and vulnerable employment in the developing world: Evidence from global microdata. World Development, 159, 106010. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2022.106010

4. Bureau of National Statistics. (2024). Bureau of National Statistics of the Republic of Kazakhstan. Retrieved December 15, 2024 from https://stat.gov.kz/en

5. Cabeza-García, L., Del Brio, E. B., & OscanoaVictorio, M. L. (2019, November). Female financial inclusion and its impacts on inclusive economic development. In Women's Studies International Forum, 77, 102300. Pergamon. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2019.102300

6. Cho, Y., Robalino, D., & Watson, S. (2016). Supporting self-employment and small-scale entrepreneurship: potential programs to improve livelihoods for vulnerable workers. IZA Journal of Labor Policy, 5, 1-26. https://doi.org/10.1186/s40173-0160060-2

7. Dutta, A., & Banerjee, S. (2018). Does microfinance impede sustainable entrepreneurial initiatives among women borrowers? Evidence from rural Bangladesh. Journal of rural studies, 60, 70-81. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2018.03.007

8. de Groot, J., Mohlakoana, N., Knox, A., & Bressers, H. (2017). Fuelling women's empowerment? An exploration of the linkages between gender, entrepreneurship and access to energy in the informal food sector. Energy Research & Social Science, 28, 86-97. https://doi.org/10.1016/j.erss.2017.04.004

9. Gannon, K. E., Castellano, E., Eskander, S., Agol, D., Diop, M., Conway, D., & Sprout, E. (2022). The triple differential vulnerability of female entrepreneurs to climate risk in sub‐Saharan Africa: Gendered barriers and enablers to private sector adaptation. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(5), e793. https://doi.org/10.1002/wcc.793

10. Hardy, M., Litzow, E., McCasland, J., & Kagy, G. (2023). Gender differences in informal labor-market resilience. The World Bank Economic Review, 37(1), 112-126. https://doi.org/10.1093/wber/lhac028

11. Kalpana, K. (2015). Economic Entitlements via Entrepreneurial Conduct? Women and Financial Inclusion in Neo-liberal India. Journal of World-Systems Research, 21(1), 50 -68. https://doi.org/10.5195/jwsr.2015.527

12. Kimmitt, J., & Munoz, P. (2017). Entrepreneurship and financial inclusion through the lens of instrumental freedoms. International Small Business Journal, 35(7), 803-828. https://doi.org/10.1177/0266242617700699

13. Lewis, C. (2004). Microfinance from the point of view of women with disabilities: Lessons from Zambia and Zimbabwe. Gender & Development, 12(1), 28-39. https://doi.org/10.1080/13552070410001726496

14. Manji, A. (2010). Eliminating poverty?‘Financial inclusion’, access to land, and gender equality in international development. The Modern Law Review, 73(6), 985-1004. https://doi.org/10.1111/j.1468-2230.2010.00827.x

15. Marlow, S., & Patton, D. (2005). All credit to men? Entrepreneurship, finance, and gender. Entrepreneurship theory and practice, 29(6), 717-735. https://doi.org/10.1111/j.1540-6520.2005.00105.x

16. Mayoux, L. (2001). Tackling the down side: Social capital, women’s empowerment and micro‐finance in Cameroon. Development and change, 32(3), 435-464. https://doi.org/10.1111/1467-7660.00212

17. Meagher, K. (2019). Working in chains: African informal workers and global value chains. Agrarian South: Journal of Political Economy, 8(1-2), 64-92. https://doi.org/10.1177/2277976019848567

18. Mitra, A. (2005). Women in the urban informal sector: Perpetuation of meagre earnings. Development and change, 36(2), 291-316. https://doi.org/10.1111/j.0012-155X.2005.00412.x

19. Niaz, M. U. (2022). Socio-Economic development and sustainable development goals: a roadmap from vulnerability to sustainability through financial inclusion. Economic research-Ekonomska istraživanja, 35(1), 3243-3275. https://doi.org/10.1080/1331677X.2021.1989319

20. Olu-Owolabi, F. E., Amoo, E., Samuel, O., Oyeyemi, A., & Adejumo, G. (2020). Female-dominated informal labour sector and family (in) stability: The interface between reproduction and production. Cogent arts & humanities, 7(1), 1788878. https://doi.org/10.1080/23311983.2020.1788878

21. Peter, W., & Orser, B. (2024). Women entrepreneurs in rural Nigeria: formal versus informal credit schemes. International Journal of Gender and Entrepreneurship, 16(4), 602-623. https://doi.org/10.1108/IJGE-03-20230053

22. Roy, P., & Patro, B. (2022). Financial inclusion of women and gender gap in access to finance: A systematic literature review. Vision: The Journal of Business Perspective, 26(3), 282–299. https://doi.org/10.1177/09722629221104205

23. Saluja, O. B., Singh, P., & Kumar, H. (2023). Barriers and interventions on the way to empower women through financial inclusion: A two decades systematic review (2000–2020). Humanities and Social Sciences Communications, 10, 148. https://doi.org/10.1057/s41599-023-01640-y

24. Sahay, R., Čihák, M., N’Diaye, P. M., Barajas, A., Pena, D. (2015). Financial inclusion: Can it meet multiple macroeconomic goals? IMF Staff Discussion Note, SDN/15/17, 1–40. https://doi.org/10.5089/9781513565257.006

25. Spring, A. (2009). African women in the entrepreneurial landscape: Reconsidering the formal and informal sectors. Journal of African Business, 10(1), 11- 30. https://doi.org/10.1080/15228910802701296

26. Traoré, J. A., & Ouedraogo, I. M. (2021). Public policies promoting the informal sector: Effects on incomes, employment and growth in Burkina Faso. Journal of Policy Modeling, 43(1), 56-75. https://doi.org/10.1016/j.jpolmod.2020.08.002

27. Ukanwa, I., Xiong, L., & Anderson, A. (2018). Experiencing microfinance: Effects on poor women entrepreneurs’ livelihood strategies. Journal of Small Business and Enterprise Development, 25(3), 428-446. https://doi.org/10.1108/JSBED-02-2017-0043

28. World Bank (2022). Global Findex Database 2021: Financial Inclusion, Digital Payments, and Resilience in the Age of COVID-19. Retrieved December 15, 2024 from https://www.worldbank.org