Экологиялық есептің жағдайы мен даму мәселелері: Қазақстанның тәжірибесі

Мақала экологиялық бухгалтерлік есептің теориясы мен әдістемесінің дамуын кешенді зерттеуге арналған.Зерттеу міндеті ретінде ҚР-дағы экологиялық есептің даму жағдайын бағалау әрекеттері анықталды.Әр түрлі түсіндірмелерді талдау негізінде экологиялық бухгалтерлік есеп ұғымы қарастырылды: тұжырымдамалық сәттер бөлініп, анықтама берілді. Зерттеу барысында бақылау, салыстыру, сипаттау, жүйелік- аналитикалық тәсіл, теориялық жинақтау, салыстырмалы талдау, ғылыми абстракция, сараптамалық бағалау, себептер мен салдарларды талдау сияқты жалпы ғылыми әдістер қолданылды.Авторлар компаниялар қызметінің экологиялық қауіпсіздігін және табиғат қорғау қызметінің нәтижелерін ескере отырып, экологиялық шығындарды жіктеу туралы ұсыныстарды тұжырымдады. Экологиялық есеп жүйесін енгізуде оның тиімділігі мен мүмкіндіктері ашылды. Экологиялық бухгалтерлік есептің мазмұнды жағын қалыптастыратын негізгі бағыттар нақтыланды, атап айтқанда: экологиялық шығындарды есепке алу және экологиялық міндеттемелерді есепке алу.Зерттеу нәтижелерін басшылар, бухгалтерлер, бухгалтер-талдаушылар тәжірибеде қолдана алады. Зерттеу нәтижелерін іс жүзінде пайдалану көп жағдайда компаниялардың экологиялық қызметінің нәтижелілігі мен тиімділігін дұрыс анықтауға ықпал етуі мүмкін.Мақалада экологиялық есеп дәстүрлі бухгалтерлік есептің бір бөлігі болып табылатыны туралы және оның барлық тұжырымдамалары мен принциптерін қолдануға тиіс екені анықталынды. Экологиялық есепке алу нәтижелері қаржылық есептілікте көрініс табуы тиіс. Мақалады экологиялық есепті дамыту проблемалары, яғни нормативтік актілердің болмауы; экологиялық міндеттемелерді құндық бағалаудың күрделілігі; табиғат қорғау шығындарын есепке алудың реттелмеуі, оларды өзіндік құнға жатқызудың негізсіздігі және т. б. анықталынды.

экологиялық есеп, экологиялық шығындар, экологиялық шығындарды жіктеу, экологиялық міндеттемелер, табиғатты қорғау іс-шараларына арналған шығындарды бақылау, экологический учет, экологические затраты, классификация экологических затрат, экологические обязательства, контроль затрат на природоохранные мероприятия

1. Рио-де-Жанейрская декларация ООН по окружающей среде и развитию 1992 г. [Электронный ресурс]. URL: http://www.un.org/ru (Дата обращения: 10.12.2019).

2. Руководство GRI - стандарт отчетности в области устойчивого развития. [Электронный ресурс] URL: http://www. slideshare.net/vadimv/ gri#13713206366251&hide Spinner (Дата обращения: 10.12.2019).

3. Branco М. С., Delgado С. Research on social and environmental accounting in Southern European countries // REVISTA ESPAÑOLA DE FINANCIACIÓN Y CONTABILIDAD Vol. XXXVIII, n. 144. octubre-diciembre 2009. - Р. 663-675.

4. Yuliarinia S., Othmanb Z., Ismail K. Environmental accounting practices: A Regulatory and internal management perspective // Journal of Economic & Financial Studies. - 2017. - Vol. 05, No. 03: Р. 01-11.

5. Williams B. The local government accountants’ perspective on sustainability. Sustainability Accounting, Management and Policy Journal - 2015. - № 6(2). - Р. 267- 287.

6. Сеилова М.М. Учет и аудит природоохранной деятельности (на примере предприятий химической и нефтедобывающей отраслей): дис. канд. экон.- Алматы: 2003. - 178 с.

7. Жумабекова Г. Ж. Организация учета и аудита в агробиржах: дис. канд. экон.- Алматы: 2000.- 150 с.

8. Жумабекова Г.Ж., Кыпшакбаева А.С. Организация управленческого учета природоохранной деятельности // Вестник КазНТУ им. Сатпаева - 2012.- № 3 (91). - С. 27-34

9. Yerdavletova F. Environmental Accounting as Information Support for Ecological Controlling // Book Eurasian Studies in Business and Economics Entrepreneurship, Business and Economics. - 2015. - Vol. 2, pp. 37-47. DOI 10.1007 / 978-3-319-27573-4_3

10. Абдрахманова А., Бельгибаева А., Сартов У. Состояние и особенности экологического учета в Казахстане // Вестник Московского университета им. С. Ю. Витте. Серия 1:Экономика и управление. - 2019.- № 3(30). - С. 67-74.

11. Gupta V.K. Environmental Accounting and Reporting - An Analysis of Indian Corporate Sector. 2011. [Electronic resource] URL:. http://www.wbiconpro. com/110-Gupta.pdf. (Date of access: 13.11.2019).

12. Шапигузов С.М., Шнейдман Л.З. Система учета природоохранной деятельности предприятия // Экологический учет и аудит: сб. статей. Под ред. Л.З. Шнейдмана.- М.: ФБК-ПРЕСС. - 1997. - С. 7 - 10.

13. Саенко К.С. Учет экологических затрат. - М.: Фин. и ст., 2005. - 376 с.

14. Ильичева Е.В. Сравнительная характеристика финансового, налогового, управленческого и экологического учета // Фундаментальные исследования. - 2009. - № 1. - С. 66-67.

15. Чхутиашвили Л.В. Организация и совершенствование экологического учета на российских предприятиях // Lex russica. - 2014. - № 2. - С. 185-198.

16. Рубанова Н.Н. Экологический учет на предприятиях промышленности строительных материалов: автореф. дис. … канд. экон. наук : 08.00.12 / Наталья Николаевна Рубанова. - Орел, 2005. - 23 с.

17. Муруева Э.К. Экологические аспекты бухгалтерского учета (на примере лесного сектора экономики): дис. … канд. экон. - СПб., 2007. - 282 с.

18. Schaltegger S., Zvezdov D. Bennett M, The Increasing Involvement of Accountants in Corporate Sustainability Management // Journal of the Asia-Pacific Centre for Environmental Accountability. - 2010.- December.

19. Fleischman R., Schuele K. Green accounting: A primer // Journal of Accounting Education. 2006. -№ 24(1). - Р. 35-66.

20. Ердавлетова Ф.К. Проблемы и вопросы развития экологического учета в Казахстане // Вестник Университета «Казэу». - 2016. - № 1 - С. 119 - 130.

21. IFA Cboardissues ED // Chartered Accountants Journal. - 2004, December, p. 68.

22. Burritt R., Schaltegger S., Zvezdov D. Carbon Management Accounting: Explaining Practice in Leading German Companies // Australian Accounting Review. - 2011. - № 21(1). - Р.80 - 98.

23. Ahrens T., Chapman C. Occupational identity of management accountants in Britain and Germany // European Accounting Review. 2000.- № 9. - Р. 77 - 98.

24. Официальный сайт АО «Интергаз Центральная Азия». Раздел «Экология». [Электронный ресурс]. URL:http://intergas.kz/kz/categories/show/147 (Дата обращения: 18.01.2020).

25. Schaltegger S., Burritt R.L. Corporate sustainability // in Folmer H. and Tietenberg T. (eds), The international yearbook of environmental and resource economics, Cheltenham: Edward Elgar - 2005.

26. Bennett M., Schaltegger S., Zvezdov D. Environmental Management Accounting. In: Abdel-Kader M.G. (eds) Review of Management Accounting Research. Palgrave Macmillan, London. - 2013. DOI https://doi. org/10.1057/9780230353275_3

27. Dyllick T., Hockerts K. Beyond the business case for corporate sustainability. Business Strategy and the Environment. - 2002. - [Электронный ресурс]. URL: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ bse.323. (Дата обращения: 16.02.2020). DOI https://doi. org/10.1002/bse.323

28. Burritt R.L. Environmental performance accountability: planet, people, profits // Accounting, Auditing & Accountability Journal. - 2012.- № 25(2). Р. 370-405.

29. Bennett M., Rikhardsson P., Schaltegger S. Adopting Environmental Management Accounting: EMA as a Value-adding Activity / In: Bennett M., Rikhardsson P.M., Schaltegger S. (eds) Environmental Management Accounting - Purpose and Progress. Eco-Efficiency in Industry and Science, v. 12. Springer, Dordrecht. - 2003. DOI https://doi.org/10.1007/978-94-010-0197-7_1

30. Bennett M. Evaluating Management Accounting from a User Perspective: A Study of the Environmental Accounting System of the Environment Agency in England and Wales / In: Schaltegger S., Burritt R.L., Jasch C. (eds) Environmental Management Accounting for Cleaner Production. Eco-Efficiency in Industry and Science, vol 24. Springer, Dordrecht. - 2009. Рр. 443-456 DOI https://doi.org/10.1007/978-1-4020-8913-8_25

31. Бартоломео М. Управленческая отчетность по экологии в нефтедобыче и энергетике: позитивный опыт. - Экологический учет и аудит: сборник статей - М.: ФБК - ПРЕСС, 1997. - С.39 - 60.

32. Hopwood A., Unerman J., Fries J. Accounting for sustainability: practical insights. London: Earthscan. - 2010. - 257 р.