Аймақтардың зияткерлік әлеуетінің құрылымдық ерекшеліктері және оның ел аймақтарының дамуына әсері

Ұлттың ақыл-ойының дамуына экономикалық тұрғыдан көптеген қаражат салынады, өздігінен олар ғылымдағы жаңа ашылулармен, өнеркәсіптегі жаңа технологиялармен және елдің ЖІӨ-нің өсуімен қайтарылады. Қазақстанда бұл бағытқа көзқарас жеткілікті мөлшерде дамымаған, елдің және өңірлердің зияткерлік ресурстарын басқаруда жүйелілік пен ғылыми негізділік жоқ. Сол себепті, Қазақстан алдында өңірлердегі зияткерлік капиталды тиімді пайдалануға, басқару тетіктері мен технологияларын пысықтауға мүмкіндік жасау өзекті мәселе болып отыр. Аймақтың дамуын зияткерлік әлеуеттің дамуынан байқауға болады. Аймақта өмір сүретін тұрғылықты халықтың зияткерлік әлеуеті жоғары болса, ол аймақ экономикалық даму бойынша ешқашан артта қалмайды. Тұрғылықты халықтың әлеуетін анықтау үшін оған әсер ететін факторларға көз жүгірту керек. Яғни, мақаланың мақсаты – Қазақстан өңірлеріндегі зияткерлік әлеуетке әсер ететін факторлардың деңгейін анықтау. Зерттеу барысында бақылау және салыстыру, жүйелік талдау, синтез және логикалық әдістер қолданылды. Зерттеу нәтижесінде, мемлекет өңірлеріндегі зияткерлік әлеуетке білім мен ғылымның даму деңгейі, инновация мен мәдениеттілік деңгейі әсер ететіндігі анықталды. Әсер ететін факторлар бойынша аймақтарға талдау жүргізілді. Талдау барысында Алматы қ., Нұр-Сұлтан қ., Қарағанды обл., Шығыс Қазақстан облыстарында зияткерлік әлеуеттің құрамдас бөліктері бойынша даму қарқынды жүруде. Зияткерлік әлеуеттің құрамдас әлеуеттері төмен аймақтар да бар, оларға Алматы обл., Ақмола обл., Түркістан облыстары жатады. Аймақтардың дамуын бірыңғай дамыту үшін әр аймақтың ерекшелігін ескеріп, сәйкесінше стратегиялық, тактикалық басқару шешімдері қабылдану арқылы экономикалық пайда әкелуге болады. Зерттеу нәтижесі ретінде анықталған факторлар әсері аймақтар бойынша зияткерлік әлеуетті бағалау әдістемесін жасауда негіз бола алады. Зерттеу нәтижелері аймақтардағы зияткерлік әлеуетті дамытуға бағытталған бағдарламалар мен стратегиялық жоспарларда қолданыс таба алады.

1. Цомартова Л.В. (2011). Влияние интеллектуального потенциала на устойчивое развитие региональных социально-экономических систем. Тр. молодых ученых. Владикавказский научный центр РАН. Социология, (1), 137–142.

2. Руткевич М.Н., Левашов В.К. (2000). О понятии интеллектуального потенциала и способах его измерения. Науковедение, (1), 49–65.

3. Лежнина Ю.П. (2006) Взаимосвязь социально-экономических показателей региона с интеллектуальным потенциалом его населения. Труды СГУ. Гуманитарные науки. Психология и социология образования, (99), 22–33.

4. MishchukH., RoshchykI., SułkowskaJ., Vojtovic S. (2019). Prospects of assessing the impact of external student migration on restoring country’s intellectual potential (the case study of Ukraine). 12(3), 209-219. https:doi:10.14254/2071-789X.2019/12-3/14

5. BilanY., Mishchuk H., Roshchyk I., KmecovaI. (2020). An analysis of intellecutal potential and its impact on the social and economic development of European countries. Journal of competitiveness, 12(1), 22–38. https:doi: 10.7441/joc.2020.01.02

6. Кендрик Дж. (1976). Экономический рост и формирование капитала. Вопросы экономики, (11), 57-71.

7. Кендрик Дж. (1976). Совокупный капитал США и его функционирование. Москва.

8. Нурланова Н. К. (2018). Технологическая модернизацияэкономики регионов Казахстана на основе smart специализации: сценарии и механизмы реализации. Россия: тенденции и перспективы развития, 13(1). https://cyberleninka.ru/article/n/tehnologicheskaya-modernizatsiyaekonomikiregionov-kazahstana-na-osnove-smart-spetsializatsiistsenarii-i-mehanizmy-realizatsii

9. Мельдаханова М.К. Приоритеты развития человеческого капитала в условиях инновационной индустриализации Казахстана. https://e-history.kz/ru/history-of-kazakhstan/show/9348/

10. Калиева С.А., Альжанова Ф.Г. (2019). Молодежь на рынке труда в условиях формирования наукоемкой экономики Казахстана. European journal of economics and management sciences, (4), 56-60. https://cyberleninka.ru/article/n/molodezh-narynke-truda-v-usloviyah-formirovaniya-naukoemkoyekonomiki-kazahstana

11. Сагиева Р., Аленова К., Жупарова А. (2016). Управленческие аспекты модернизации региональной экономики Казахстана. Экономика и статистика, (4), 127-139.

12. Рузанов Р.М., Досманбетова М.С. (2016). Экономические механизмы развития интеллектуального капитала казахстанских организаций. Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан. Серия общественных и гуманитарных наук, (3), 69 – 72.

13. Центр гуманитарных технологий. (2006- 2020). Рейтинг стран мира по уровню образования. https://gtmarket.ru/ratings/education-index/educationindex-info

14. Ваганарова.С. (2014). Оценка влияния высшего образования на социально-экономическое развитие регионов. Проблемы экономики и менеджмента, 1 (29), 23-26.

15. Передовые научные исследования. https://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/ru/kategoriya/obrazovanie-znanie/peredovye-nauchnyeissledovaniya

16. Zhangaliyeva K.N., Korgasbekov D.R. (2020). Intellectual potential of the country: concept, structure and assessment methods. News of the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of social and human sciences, (4), 84-92.

17. Цвилев Р.И. (1996). Постиндустриальная развитие. Уроки для России. Москва.

18. Министерство национальной экономики Республики Казахстан Комитет по статистике. www.stat.gov.kz