Қазақстанда төлем карталарын қолдану: талдау және болжам

Қазақстанда 2016 жылдан бастап қаржы жүйесінің трансформациясы ұлттық төлем жүйелері арқылы ақша транзакцияларының өсуіне алып келді. Алғашқы төлем карталары банкоматтардан қолма-қол ақша алу үшін пайдаланылса да (негізінен бұл үшін жалақы карталары пайдаланылды), қазір ең өзекті процесскарточкалық аударымдарды жүзеге асыру. Зерттеудің ақпараттық базасы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетенінен алынған төлем карталары бойынша деректер болды. Қойылған мақсатқа сүйене отырып, Қазақстанда төлем карталарының саны мен қолма-қол ақшасыз есеп айырысу көлемі арасында өзара байланыс бар деген болжам жасалды. Бұл гипотеза зерттеу нәтижесінде расталды. Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде төлем карталары бойынша деректер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетенінен алынды. Гипотезаларды тексеру корреляциялық талдау арқылы үш кезеңде жүргізілді: 2009, 2016, 2020 жылдар. The method of finding Pearson’s correlation in the SPSS program was used. Нәтижелер таңдалған индикаторлар мен уақыт өте келе аударылған ақша қаражатының саны арасындағы өзара байланыстың азаю жағына қарай өзгергенін көрсетті. Сондай-ақ осы зерттеуде қарастырылған индикаторлар бойынша 2021-2023 жылдарға арналған болжам жүргізілді. Қаралатын индикаторлар бойынша болжам жасау үшін графикалық әдіс (трендтің көпмүшелік сызығы) қолданылды. Алынған болжам карта ұстаушылардың өсуін және нәтижесінде 2021-2023 жылдары төлем карталары санының халық арасында таралуын көрсетеді. Бұл зерттеудің практикалық маңыздылығы-ұсынылған әдіс әлемнің кез-келген еліндегі төлем карталарының динамикасын болжауға көмектеседі. Сондай-ақ, қаржы жүйесін одан әрі жетілдіру үшін ұсынымдар берілді, өйткені шағын және орта бизнестегі ақша айналымының ашықтығын арттыру 2025 жылы кірістерді жалпыға бірдей декларациялау бағдарламасын жүзеге асыру кезінде оң нәтижеге әкеледі.

1. Idzik, M., & Sobczak, K. (2018). Development of the payment cards market in Poland in comparison with other European Union countries. Wiadomości Statystyczne. The Polish Statistician 2018; 63(1): 77-95. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.0616

2. Goczek, L., & Witkowski, B. (2015). Determinants of non-cash payments. National Bank of Poland Working Paper, (196). http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2648824

3. Humphrey, D. B. (2004). Replacement of cash by cards in US consumer payments. Journal of Economics and Business, 56(3), 211-225. 5. https://doi.org/10.1016/j.jeconbus.2003.09.001

4. Arabadzhy, K., Zharnikova, V., & Sobolieva-Tereshchenko, O. (2021). Transformation of cashless payments in the European payment card market. Management and Entrepreneurship: Trends of Development, 1(15), 8-23. https://doi.org/10.26661/2522-1566/2021-1/15-01.

5. Chen, R., Yamaka, W., & Osathanunkul, R. (2019, October). Determinants of non-cash payments in Asian countries. In Journal of Physics: Conference Series 1324(1), 012103. IOP Publishing. https://doi.org/10.1088/1742-6596/1324/1/012103

6. Chang, S. J., Hsu, C. I., & Lin, C. T. (2020). Using FAHP and CBR to evaluate the intention of adoption of internet banking service: The example of web ATM. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, (Preprint), 1-11. https://doi.org/10.3233 / JIFS-191408

7. Salsabila, S.S. (2018). Eksistensi Kartu Kredit Dengan Adanya Electronic Money (E-Money) Sebagai Alat Pembayaran Yang Sah. Jurnal Privat Law, 6(1), 24-33. https://doi.org/10.20961/privat.v6i1.19222

8. Sokołowska, E. (2015). Innovations in the payment card market: The case of Poland. Electronic Commerce Research and Applications, 14(5), 292-304. https://doi.org/10.1016/j.elerap.2015.07.005

9. Polyakova, A. (2018). The Dynamics of the Russian Segment of E-Commerce and E-Payments. Monitoring of Russia’s Economic Outlook.

10. Moscow. IEP, (12), 14-18. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3208635

11. Wiśniewski, J.W. (2018). Substitution of payments on the payment cards market in Poland. In X International Scientific Conference Analysis of International Relations. http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0014.0616

12. Snellman, J.S., Vesala, J.M., & Humphrey, D.B. (2001). Substitution of noncash payment instruments for cash in Europe. Journal of Financial Services Research, 19(2), 131-145. http://dx.doi.org/10.1023/A:1011151219545

13. Aprigliano, V., Ardizzi, G., & Monteforte, L. (2017). Using the payment system data to forecast the Italian GDP. Bank of Italy Temi di Discussione (Working Paper), 1098. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2946969

14. Aprigliano, V., Ardizzi,G., & Monteforte, L. (2019). Using payment system data to forecast economic activity. 60th issue (October 2019) of the International Journal of Central Banking.

15. National Bank of the Republic of Kazakhstan, [Electronic resource]. URL: https://nationalbank.kz/ru/news/sistema-mezhbankovskogo-kliringa (access date: 05/10/2020).

16. The price of fixed-line broadband in 211 countries (converted https://www.cable.co.uk/broadband/pricing/worldwide-comparison/, access data: 27.05.2021)