Еуропалық одақтың циркулярлы экономикаға көшу тиімділігін бағалау: жұмыс ортасын талдау

Қазіргі шамадан тыс тұтыну дәуірінде циркулярлы экономикаға көшу әлемнің әр елі үшін өзекті мәселе болып табылады. Бұл экономикалық көзқарастың негізгі идеясы - байлықтың өсуі мен негізгі табиғи ресурстарды шамадан тыс пайдалану арасындағы байланысты үзу. Мақалада Еуропалық Одақтың 27 еліндегі циркулярлы экономиканың ағымдағы және болашақ даму жағдайына баға берілді. Бағалау циркулярлы экономиканың дамуын сипаттайтын таңдалған кіріс және шығыс параметрлерінің 2019 жылғы деректері негізінде жұмыс ортасын талдау (DEA) әдісін қолдану арқылы жүргізілді. Жұмыс ортасын талдау шеңберінде CCR және BCC модельдері бағаланды. Кіріс параметрлері ретінде жан басына шаққандағы коммуналдық қалдықтардың пайда болуы, суды пайдалану индексі, энергияны түпкілікті тұтыну және әлеуметтік прогресс индексі анықталды. Ал шығыс параметрлері циркулярлы материалды пайдалану үлесі, коммуналдық қалдықтарды өңдеу деңгейі болды. Барлық деректер Еуростат және Social Progress Imperative веб-сайты сияқты ресми сенімді дереккөздерден жиналды. Зерттеу нәтижелері 2019 жылғы жағдай бойынша Еуропалық Одақ елдерінің 40,74%-ы циркулярлы экономиканы дамытудың жоғары тиімділігіне, 40,74% - жеткілікті, 11,11% - орташа және 7,41% - төмен тиімділікке ие екенін көрсетті. Алайда, талдау осы елдерде циркулярлы экономиканың болашақ дамуына өте жақсы перспективалар көрсетті, CCR үлгісіндегі жалпы өнімділік нәтижелері Еуропалық Одақтың барлық елдері үшін 0,899-нан 1-ге дейін. Еуропалық комиссия 2020 жылы қабылдаған циркулярлы экономика жөніндегі жаңа іс-қимыл жоспарын жүзеге асыру кезінде Еуроодақ елдерінің циркулярлы экономикаға толық көшуге және елдердің салауатты, тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндіктері бар.

1. European Commission (2020). Circular Economy Action Plan: for a cleaner and more competitive Europe, 28 p.

2. Pearce, D., Turner, R.K. (1990). Economics of natural resources and the environment. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

3. European Commission (2015). Circular Economy Action Plan.

4. Mhatre, P., Panchal, R., Singh, A., Bibyan, S. (2021). A systematic literature review on the circular economy initiatives in the European Union. Sustainable Production and Consumption, 26, 187–202. https://doi.org/10.1016/j.spc.2020.09.008

5. Friant, M.C., Vermeulen, W.J.V., Salomone, R. (2021). Analysing European Union circular economy policies: words versus actions. Sustainable Production and Consumption, 27, 337–353. https://doi.org/10.1016/j.spc.2020.11.001

6. Hartley, K., van Santen, R., Kirchherr, J. (2020). Policies for transitioning towards a circular economy: Expectations from the European Union (EU). Resources, Conservation and Recycling, 155, 104634. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2019.104634

7. Kirchherr, J., Piscicelli, L., Bour, R., KostenseSmit, E., Muller, J., Huibrechtse-Truijens, A., Hekkert, M. (2018). Barriers to the Circular Economy: Evidence From the European Union (EU). Ecological Economics, 150, pp. 264–272. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.04.028

8. Momete, D. C. (2020). A unified framework for assessing the readiness of European Union economies to migrate to a circular modelling. Science of The Total Environment, 718, 137375. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.137375

9. Marco-Fondevila, M., Llena-Macarulla, F., Callao-Gastón, S., Jarne-Jarne, J.I. (2021). Are circular economy policies actually reaching organizations? Evidence from the largest Spanish companies. Journal of Cleaner Production, 285, 124858. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.124858

10. Türkeli, S., Kemp, R., Huang ,B., Bleischwitz, R., McDowall, W. (2018). Circular economy scientific knowledge in the European Union and China: A bibliometric, network and survey analysis (2006–2016). Journal of Cleaner Production, 197(1), 1244–1261. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.06.118

11. Domingues Martinho, V.J.P. (2021). Insights into circular economy indicators: Emphasizing

12. dimensions of sustainability. Environmental and Sustainability Indicators, 10, 100119. https://doi.org/10.1016/j.indic.2021.100119

13. Singh, S., Trivedi, D., Dasgupta, M.S., Routroy, S. (2021). A bibliometric analysis of circulareconomy concept in E-waste research during the period 2008–2020. Materialstoday: proceedings. https://doi.org/10.1016/j.matpr.2021.03.525

14. Awasthi, A.K., Cucchiella F., D’Adamo, I., Li, J., Rosa, P., Terzi, S., Wei, G., Zeng ,X. (2018). Modelling the correlations of e-waste quantity with economic increase. Science of The Total Environment, 613-614, 46–53. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.08.288

15. Hadzic, A., Voca, N., Golubic, S. (2018). Life-cycle assessment of solid-waste management incity of Zagreb, Croatia. The Journal of Material Cycles and Waste Management, 20, 1286–1298. https://doi.org/10.1007/s10163-017-0693-2

16. Martin, M., Wetterlund, E., Hackl, R., Holmgren, K.M., Peck, P. (2017). Assessing theaggregated environmental benefits from by-product and utility synergies in the Swedish biofuel industry. Biofuels, 11(6), 683–698. https://doi.org/10.1080/17597269.2017.1387752

17. Exposito, A., Velasco, F. (2018). Municipal solid-waste recycling market and the European 2020 Horizon Strategy: A regional efficiency analysis in Spain. Journal of Cleaner Production, 172, 938–948. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.10.221

18. Voskamp, I. M., Stremke, S., Spiller, M., Perrotti, D., van der Hoek, J.P., Rijnaarts, H.H.M. (2016). Enhanced performance of the eurostat method for comprehensive assessment of urban metabolism: a material flow analysis of Amsterdam. Journal of Industrial Ecology, 21(4), 887–902. https://doi.org/10.1111/jiec.12461

19. Charnes, A., Cooper, W.W., Rhodes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision-making units. European Journal of Operational Research, 2(6), 429–444. https://doi.org/10.1016/0377-2217(78)90138-8

20. Banker, R.D., Charnes, A., Cooper, W.W. (1984). Some models for estimating technical and scale efficiencies in data envelopment analysis. Management Science, 30(9), 1078–1093. https://doi.org/10.1287/mnsc.30.9.1078

21. Fan, Y., Fang, C. (2020). Circular economy development in China-current situation, evaluation and policy implications. Environmental Impact Assessment Review, 84, 106441. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2020.106441

22. European Comission. Eurostat database https://ec.europa.eu/eurostat/web/main/data/database

23. Social Progress Imperative website https://www.socialprogress.org/