COVID-19 пандемиясының жағдайында дәрілік заттар айналымы саласын мемлекеттік басқару

Бұл мақалада COVID-19 пандемиясы жағдайында Қазақстан Республикасындағы дәрі-дәрмектер айналымы саласын мемлекеттік басқару талданып, көрсетілген мерзімде дәрілік заттардың жетіспеу себептері талданды. Авторлар COVID-19 пандемиясы кезінде халықтың алдында тұрған негізгі мәселелерді анықтауға мүмкіндік беретін әлеуметтік сауалнама жүргізді. Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығының барлық негізгі қатысушылары талданды. COVID-19 пандемиясы кезінде «СК-Фармация» қызметі қаралды, сондай-ақ дәрілік заттардың бірыңғай дистрибьюторының жұмысында анықталған тиімсіз басқаруды жоюға бағытталған шаралар талданды. Пандемия кезеңінде негізгі дәрілік заттардың бағасын төмендету жөніндегі мемлекеттік шаралар қаралды. Отандық және шетелдік тәжірибе негізінде дәрілік заттарға сыртқы референттік баға белгілеуге талдау жүргізілді. Сондай-ақ, халықтың денсаулық сақтауға, оның ішінде дәрілік заттарға арналған шығыстары қаралды. Зерттеудің нәтижесі Қазақстан Республикасында дәрілік заттар айналымы саласындағы мемлекеттік басқаруды жетілдіру бойынша ұсынылған шаралар болды. Мемлекет фармацевтикалық препараттардың ықтимал тапшылығын болдырмау және болашақ пандемия кезеңінде дәрілік заттардың бағасын ұстап тұру үшін дәрілік заттар айналымы саласында бірқатар шаралар қабылдауы қажет деген қорытынды жасалды. Мемлекет қаржылық ауыртпалықты халық пен жұмыс берушілерге жүктемей, денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыруды ұлғайтуы қажет. Әлемдік және қазақстандық фармацевтика нарығының ерекшеліктерін ескеретін дәрілік заттарға баға белгілеудің тиімді жүйесін құрған жөн.

1. Bochenek, T., Abilova, V., Alkan, A., Asanin, B., de Miguel Beriain, I., Besovic, Z., Vella Bonanno, P., Bucsics, A., Davidescu, M., De Weerdt, E., Duborija-Kovacevic, N., Fürst, J., Gaga, M., Gailīte, E., Gulbinovič, J., Gürpınar, E. U., Hankó, B., Hargaden, V., Hotvedt, T. A., Hoxha, I., & Godman, B. (2018). Systemic Measures and Legislative and Organizational Frameworks Aimed at Preventing or Mitigating Drug Shortages in 28 European and Western Asian Countries. Frontiers in pharmacology, 8, 942. https://doi.org/10.3389/fphar.2017.00942

2. Acosta, A., Vanegas, E. P., Rovira, J., Godman, B., & Bochenek, T. (2019). Medicine Shortages: Gaps Between Countries and Global Perspectives. Frontiers in pharmacology, 10, 763. https://doi.org/10.3389/fphar.2019.00763

3. Badreldin, H.A., & Atallah, B. (2021). Global drug shortages due to COVID-19: Impact on patient care and mitigation strategies. Research in social & administrative pharmacy: RSAP, 17(1), 1946-1949. https://doi.org/10.1016/j.sapharm.2020.05.017

4. Vogler, S., & Fischer, S. (2020). How to address medicines shortages: Findings from a cross-sectional study of 24 countries. Health policy, 124(12), 1287-1296. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2020.09.001

5. Shuman, A.G., Fox, E., & Unguru, Y. (2020). Preparing for COVID-19-related Drug Shortages. Annals of the American Thoracic Society, 17(8), 928–931. https://doi.org/10.1513/AnnalsATS.202004-362VP

6. Pisani, E., Nistor, A. L., Hasnida, A., Parmaksiz, K., Xu, J., & Kok, M. O. (2019). Identifying market risk for substandard and falsified medicines: an analytic framework based on qualitative research in China, Indonesia, Turkey and Romania. Wellcome open research, 4, 70. https://doi.org/10.12688/wellcomeopenres.15236.1

7. Зординова, К. А. (2015). Проблема фальсифицированных и субстандартных лекарственных средств в мире и в Казахстане. Вестник Казахского национального медицинского университета, 1, 459-464.

8. Торопыгин, А. В. (2018). Политикоправовые аспекты формирования регионального рынка лекарств Евразийского экономического союза. Евразийская интеграция: экономика, право, политика, 2(24), 98-107.

9. Торегожина, М. Б. (2019). Конкурентоспособность химико-фармацевтической отрасли Республики Казахстан в рамках ЕАЭС. Статистика, учет и аудит, 3(74), 223-227.

10. Марцева, Т. Г., Воблая, И. Н., Сейфиева, Е. Н. (2019). Особенности регулирования фармацевтического рынка Евразийского экономического союза. Проблемы социальной гигиены, здравоохранения и истории медицины, 27 (5), 841-846. https://doi.org/10.32687/0869-866X-2019-27-5-841-846

11. Бортникова, А. П. (2018). Формирование общего фармацевтического рынка ЕАЭС: проблемы и их решения. Евразийский юридический журнал, 8(123), 19-21.

12. Дюсембинова, Г. А., Искакова, Б. З., Серикбаева, Э. А., Дошманова. С. Д. (2020). Фармацевтический рынок Казахстана в условиях внедряемой политики нормативного правового регулирования. Фармация Казахстана, 3, 45-48.

13. Джилиссен, Э., Маллиган, К., Тоттман, С., Троен. П. (2020). Гибкое управление запасами: страхование поставок лекарственных средств. Ремедиум. Журнал о российском рынке лекарств и медицинской техники. 11(12), 4-17. https://doi.org/10.21518/1561-5936-2020-11-12-4-17

14. Акимов, А. В. (2021). Роль ВОЗ в борьбе с COVID-19. Итоги первого года. Международная жизнь, 5, 16-31.

15. Mallah, S. I., Ghorab, O. K., Al-Salmi, S., Abdellatif, O. S., Tharmaratnam, T., Iskandar, M. A., Sefen, J., Sidhu, P., Atallah, B., El-Lababidi, R., & Al-Qahtani, M. (2021). COVID-19: breaking down a global health crisis. Annals of clinical microbiology and antimicrobials, 20(1), 35. https://doi.org/10.1186/s12941-021-00438-7

16. Haug, N., Geyrhofer, L., Londei, A. et al. (2020). Ranking the effectiveness of worldwide COVID-19 government interventions. Nat Hum Behav 4, 1303-1312. https://doi.org/10.1038/s41562-020-01009-0

17. Brauner, J.M., Mindermann, S., Sharma, M., Johnston, D., Salvatier, J., Gavenčiak, T., Stephenson, A. B., Leech, G., Altman, G., Mikulik, V., Norman, A. J., Monrad, J. T., Besiroglu, T., Ge, H., Hartwick, M. A., Teh, Y. W., Chindelevitch, L., Gal, Y., & Kulveit, J. (2021). Inferring the effectiveness of government interventions against COVID-19. Science, 371(6531):eabd9338. https://doi.org/ 10.1126/science.abd9338

18. Shah, S., Ray, B., Holy, C., Sakthivel, M., Elangovanraaj, N., Krishnan, D., Gupta, S., Trivedi, P., Devulapally, M., Mohapatra, A., & Coplan, P. (2020). IN3 Impact of Government Measures on COVID-19 Incidence of Reported New Cases: An Analysis of 9 Countries. Value in Health, 23, S403. https://doi.org/10.1016/j.jval.2020.08.038

19. Терещенко, А. П. (2020). Обеспечение лекарственной независимости как фактор экономической и национальной безопасности государства. Гуманитарные, социальноэкономические и общественные науки, 12(1), 162-165. https://doi.org/10.23672/c1758-0305-6989-g

20. Сатаева, Л. Г., Мырзабаева, Н. А., Шопабаева А. Р. (2019). Современная система закупок лекарственных средств больным социально значимыми заболеваниями в Казахстане. Психическое здоровье, 2, 13-17. https://doi.org/10.25557/2074-014X.2019.02.13-17

21. Жусупова, Г. К., Сквирская, Г. П., Есбатырова, Л. М., Байдуллаева, Д. К., Калиева, Ш. С. (2019). Обзор системы лекарственного обеспечения населения Казахстана и использования лекарственных средств на амбулаторном уровне. Современные проблемы здравоохранения и медицинской статистики, 4, 327-345.

22. Aliyeva, N. A., Manap, A. S., & Issabayev, M. M. (2020). Kazakhstan’s pharmaceutical market in the context of global trends. Экономическая серия Вестника ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 4, 21-35. https://doi.org/10.32523/2079-620X-2020-4-21-35

23. Кульжанов, М. К., Жантуриев, Б. М., Надыров, П. Т. (2019). Роль НЦЭЛС в лекарственном обеспечении населения Казахстана. Вестник Казахского национального медицинского университета, 1, 644-646.

24. Спанов, М. У. (2019). Конкурентоспособность и развитие фармацевтической промышленности Казахстана. Экономика: стратегия и практика, 14 (3), 69-84.

25. Датхаев, У. М., Шопабаева, А. Р., Ержанова, Р. Б. (2019). Анализ деятельности фармацевтических дистрибьюторов Республики Казахстан. Социальная аптека в здравоохранении, 5 (1), 41-48. https://doi.org/10.24959/sphhcj.19.143

26. David, I. Preţul mediu al unei cutii de medicamente s-a dublat în ultimii şapte ani. Ziarul Financiar. 2012; Accessed 26 Jul 2018. Reference Source.

27. Seung-Lai, Yoo., Dae-Jung, Kim., Seung-Mi, Lee., Won-Gu, Kang., Sang-Yoon, Kim., Jong Hyuk, Lee., Dong-Churl, Suh. (2019). Improving Patient Access to New Drugs in South Korea: Evaluation of the National Drug Formulary System. International Journal of Environmental Research and Public Health - Open Access Journal, 16, 288.

28. Habl, C., Schneider, P., Sebesta, R., & Németh, G. (2018). Euripid Collaboration Guidance Principles for External Reference Pricing in Europe. European Journal of Public Health, 28 (4). https://doi.org/10.1093/eurpub/cky212.217

29. LSE Health, Medical Technology Research Group: Survey of key experts on the regulation of medical technology. http://www.lse.ac.uk/lse-health/research/mtrg (2017).

30. Espin, J., Rovira, J., & Olry de Labry, A. (2019). External reference pricing. WHO. Health Action International. [Electronic resource]. URL: http://www.haiweb.org/medicineprices/24072012/ERPfinalMay2011.pdf (date of access: 6.08.2019).

31. Stargardt, T., & Schreyögg, J. (2006). Impact of cross-reference pricing on pharmaceutical prices. manufacturers’ pricing strategies and price regulation. Appl Health Econ Health Policy, 5(4), 235-47.

32. Persson, U., & Jonsson, B. (2016). The end of the international reference pricing system? Appl Health Econ Health Policy, 14(1), 1-8.

33. Espin, J., Rovira, J., Ewen, M., & Laing, R. (2014). WHO/HAI Project on Medicines Prices and Availability. Review Series on Pharmaceutical Pricing Policies and Interventions. Working Paper 1: External price referencing. Andalusian School of Public Health.

34. Загидуллина, Г. Н., Омирбаева, Б. С. Анализ частных расходов на здравоохранение в Казахстане и предложения по их снижению. Аналитический обзор для формирования политики (Policy Brief), Нур-Султан: Республиканский центр развития здравоохранения, 2019, С.20.

35. Eatwell, E., & Swierczyna, A. (2019). Emerging voluntary cooperation between European healthcare systems: Are we facing a new future? Medicine Access @ Point of Care. https://doi.org/10.1177/2399202619852317.

36. Kohler, J.C., Mitsakakis, N., Saadat, F., Byng, D., & Martinez, M.G. (2015). Does Pharmaceutical Pricing Transparency Matter? Examining Brazil’s Public Procurement System. Glob Health, 11, 34-015-0118-8.25