Қазақстан Республикасындағы адам капиталының географиясы: аймақтар арасындағы салыстыру

Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасының дамудың инновациялық түріне көшу жағдайында адами капиталды қалыптастыру және дамыту мәселелерінің өзектілігі арта түсуде. Қазіргі уақытта адам капиталы аймақтар мен республиканың дамуының негізгі факторларының бірі болып табылады. Дегенмен, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша адам капиталының таралуы өте әркелкі және тұрақты өзгерістерге ұшырайды. Бұл зерттеу Қазақстан Республикасындағы адами капиталдың деңгейінің аймақтық саралануын бағалауға және қалыптасқан жағдайдың себептерін анықтауға бағытталған. Зерттеу аясында факторлық талдау негізінде Қазақстан Республикасының аймақтарындағы адами капиталдың даму деңгейінің статистикалық көрсеткіштерінің жүйесі әзірленді. Адами капитал адамның даму процесінде өмір бойы қалыптасатынын ескере отырып, капиталдың осы түрін жинақтау, қалыптастыру және пайдалану кезеңдері бойынша зерттеу жүргізілді. Бұл мақалада 2010-2020 жылдарға арналған динамикадағы Қазақстан Республикасы өңірлерінің адами капиталының негізгі көрсеткіштеріне баға берілген. Мақалада Қазақстан Республикасы аймақтарындағы адами капиталдың даму деңгейін бағалау әдістемесі берілген. Индекс әдісін қолдану арқылы адам дамуының сандық және сапалық көрсеткіштеріне негізделген адами капиталды өлшеу әдісі ұсынылған. Әдістеме адами капиталдың экономикалық, әлеуметтік, демографиялық және экологиялық индикаторларды қамтиды. Қазақстан Республикасы аймақтарының адами капиталының интегралды индексі әзірленді, ол барлық 4 құрамдас бөліктерін қамтиды және Қазақстан Республикасының өңірлеріндегі жинақталған адами капитал деңгейін салыстыруға мүмкіндік береді. Адами капиталдың даму деңгейі бойынша республика аймақтарының типологиясы берілген. Қазақстан Республикасы өңірлерінің адами капиталының геодеректер базасы құрылды, оған демографиялық, әлеуметтік-экономикалық және экологиялық көрсеткіштер кіреді. Өңірлердің адами капиталының интегралды бағалауы бойынша жүргізілген есептеулер аумақтық диспропорцияларды анықтауға және адами капитал даму деңгейі бойынша өңірлерді шартты түрде бөліп көрсетуге мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелері бойынша адами капиталдың даму деңгейі мен Қазақстан Республикасы аймақтарының әлеуметтікэкономикалық даму деңгейі арасындағы байланыс туралы қорытындылар жасалды.

1. . Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген.

2. . Petty. W. The Economic Writings of Sir William Petty, together with The Observa¬tions upon Bills of Mortality, more probably by Captain John Graunt, ed. Charles Henry Hull. - Cambridge University Press. - 1989.

3. . Becker. G.S. Human Capital. A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education. - New York. New York and London, 1964, 187 p.

4. . Kuznets. S. Economic Growth of Nations. Total Output and Production Structure. -Cambridge, Mass., The Belknap Press of Harvard University Press, 1971. - 363 p.

5. . Schultz. T. Investment in Human Capital. The Role of Education and of Research. - New York, The Free Press, London, Collier-Macmillan Limited, 1971. - 272 p.

6. . Фишер С., Дорнбуш Р., Шмaлензи Р. Экономика. Eсonоmics. Пер. со 2-го англ. изд. - М.: Дело ЛТД,. 1995 – 864с.

7. . Han, J. S., & Lee, J. W. (2020). Demographic change, human capital, and economic growth in Korea // Japan and the World Economy, 53, 100984.

8. . Дятлов С.А. Основы теории человеческого капитала. - Санкт-Петербург: СПбУЭФ, 1994. – 160 с.

9. . Добрынин A., Дятлов С., Коннов В., Курганский С. Производительные силы человека: структура и формы проявления. - Санкт-Петербург, СПбУЕФ, 2006. – 163 c.

10. . Корчагин Ю.А. Российский человеческий капитал: фактор развития или деградации?: Монография. – Воронеж: ЦИРЭ, 2005. – 252c.

11. . Капелюшников Р.И. Сколько стоит человеческий капитал России? // Вопросы экономики. - 2013. - № 1. - С. 27-47.

12. . Мухамеджанова А.Г. Человеческий капитал в современной экономике Казахстана (теория, методология, приоритеты развития): диссертация на соискание ученой степени: д.э.н. Алматы, 2003 - 263 с.

13. . Майдырова А.Б. Человеческий капитал нации в условиях формирования информационного общества: методологический аспект. Акад. гос. упр. при Президенте Республики Казахстан. - Астана : Акад. гос. упр. при Президенте Республики Казахстан, 2008. – 167 с.

14. . Онюшева И.В. Человеческий капитал Республики Казахстан как фактор повышения конкурентоспособности национальной экономики: Диссертация на соискание ученой степени доктора философии (PhD): 6D050600. Экономика. Университет международного бизнеса, Алматы, 2013.

15. . Сейтхожина Д. А. Человеческий капитал в условиях формирования гендерного равенства в социальной сфере Республики Казахстан: диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук: Специальность: 08.00.01. – Экономическая теория. Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза – Караганда, 2008 – 193с.

16. . Сыдыков Е.Б. Человеческий капитал и интеллектуальная миграция Республики Казахстан в контексте формирования ЕЭП Казахстана, России и Беларуси. Отчет научного проекта. Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева. - Астана, 2014.

17. Nyussupova. G., Kalimurzina A. The dynamics of sex-age structure of the population in urban and rural areas in the Republic of Kazakhstan in the years 1991-2013// Bulletin of Geography. – 2016 - № 31. - C. 87-111

18. . Мельдаханова М.К., Калиева С.А. Человеческий капитал в условиях обеспечения конкурентоспособности национальной экономики: современная концепция, приоритеты и механизмы реализации. под ред. Мельдахановой М.К. – Алматы : ИЭ КН МОН РК, 2012. – 420с.

19. . Бюро национальной статистики, 2021 [обновлено 20 октября 2021; процитировано 30 октября 2021]. Доступно: www.stat.gov.kz

20. . Национальная платформа отчетности по ЦУР, 2021 [обновлено 20 октября 2021; процитировано 30 октября 2021]. Доступно: https://kazstat.github.io/sdg-site-kazstat/ru/

21. . Информационно-аналитическая система Талдау, 2021 [обновлено 20 октября 2021; процитировано 30 октября 2021]. Доступно: https://taldau.stat.gov.kz/

22. . Serebryakova. N.A., Volkova. S.A., Volkova. T.A. Human integralassessment methodology capital of the region// Vestnik VGUIT [Proceedings of VSUET]. – 2019. - № 81(3). – С.375–380.

23. . Зубаревич Н.В. Социальное развитие регионов России: проблемы и тенденции переходного периода. – М.: Едиториал УРСС, 2003. – 264 с.

24. . Golenkova. Z.T., Kosharnaya. G.B., Kosharnyy. V.P. Influence of Education on Improved Competitiveness of Employees in the Labour Market. Integratsiya obrazovaniya //Integration of Education. – 2018. № 22(2). – С.262-273.

25. . Nyussupova G., Aidarkhanova G., Young S. S. The impact of the transformation of the economy of the Republic of Kazakhstan on the reproduction of human capital: socio-economic aspect // Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society. – 2021. - № 35(2). – С. 38–52.

26. . «Қазақстан Республикасының әкімшілікаумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 19 маусымдағы № 702 жарлығы.

27. . World Development Report The Changing Nature of Work. - World Bank: 2019.

28. . Mincer. J., Polachek. S. Family investments in human capital: Earnings of women// Journal of Political Economy. – 1974. - № 82. – С. 76–108.

29. . Kraay. A. Methodology for a World Bank Human Capital Index. - Policy Research Working Paper. – 2018, 8593.