Қазақстан мен Қытай арасындағы дәнді дақылдар сыртқы саудасының бәсекелестік тиімділігі

Дәнді дақылдар саудасы азық-түлікке деген жаһандық сұранысты басқарудың және ұлттық азық-түлік қауіпсіздігін сақтаудың маңызды құралы болып табылады. Дәнді дақылдар және басқа да ауылшаруашылық өнімдер саудасы ресурстары бай елдері мен ресурстары шектеулі елдер арасындағы ресурстарды басқарудың маңызды әдісіне айналуда. Астық өндірісі Қазақстанның ауыл шаруашылығын дамытудың ең басым секторы болып табылады, ал Қытай әлемдегі жетекші астық өндіруші және тұтынушы болып табылады.Осылайша, осы зерттеудің мақсаты 2009 жылдан бастап 2018 жылға дейін саудаланатын дәнді дақылдар түрлері бойынша UN COMTRADE ұсынған эмпирикалық деректерді пайдалана отырып, Қазақстан мен Қытай арасындағы сыртқы астық саудасының дамуын зерттеу болып табылады.. Зерттеу мақсатына жету үшін анықталған салыстырмалы артықшылықтың индекстері және импортты қамту қолданылды. Нәтижелер Қазақстанның бидай, арпа және күріш бойынша ең өнімді сыртқы саудасына қол жеткізілгенін көрсетті, ал Қытайдың ең өнімді дәнді дақылдары күріш, қарақұмық және құмай болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстан мен Қытай арасында халықаралық саудада дәнді дақылдар бойынша тікелей бәсекелестік жоқ. Бұл зерттеу Қазақстан экспорттың жоғарғы құнымен, импорттың төмен құнымен, сауда балансының жоғарғы оң сальдосымен, қамтудың жоғарғы индексімен және сыртқы саудадағы жоғарғы бәсекелестік артықшылықтары бар дәнді дақылдардың көп мөлшерімен сауда жасауға ниетті деген қорытындыға әкелді. Қазақстан екіжақты саудадағы астық саудасының құрылымын оңтайландыру үшін салыстырмалы артықшылықтарды пайдалануы керек. Демек, Қытай ерекше жағдайларда ғана сыртқы нарықтарға шығуы үшін астық өндіру әлеуетін егін өнімділігін молайту арқылы арттыруы керек.

1. Nurgazina, Z., Lu, Q., Zhang, S., & Ali, U. (2020). Competitiveness of agricultural trade between Kazakhstan and China. Pakistan Journal of Agricultural Sciences, 57(5). https://doi.org/10.21162/PAKJAS/20.700

2. Ali, U., Nurgazina, Z., & Khan, Z. (2019). Trends of development of the economy of china in the conditions of global instability impression. MOJ Research Review, 2(1), 10-13. https://doi.org/10.15406/mojcrr.2019.02.00048

3. Roser, M. (2019). Employment in Agriculture (2021) [updated November 10, 2021; cited November 30, 2021]. Available: https://ourworldindata.org/employment-in-agriculture

4. Kremen, C., Williams, N.M., & Thorp, R.W. (2002). Thorp, Crop pollination from native bees at risk from agricultural intensification. Proceedings of the National Academy of Sciences, 99(26), 16812-16816. https://doi.org/10.1073/pnas.262413599

5. Shiferaw, B., Smale, M., Braun, H-J., Duveiller, E., Reynolds, M., & Muricho, G. (2013). Crops that feed the world 10. Past successes and future challenges to the role played by wheat in global food security. Food Security, 5(3), 291-317. https://doi.org/10.1007/s12571-013-0263-y

6. World Bank Data (2021) [updated November 10, 2021; cited December 30, 2021]. Available: https://data.worldbank.org/

7. Tireuov, K., Mizanbekova, S., Kalykova, B., & Nurmanbekova, G. (2018). Towards food security and sustainable development through enhancing efficiency of grain industry. The International Journal entrepreneurship and sustainability issues, 6(1), 446-455. https://doi.org/10.9770/jesi.2018.6.1(27)

8. Bureau of National Statistics (2022). [updated December 25, 2021; cited December 30, 2021]. Available: http://www.stat.gov.kz

9. IBP (2016). Kazakhstan Investment and Business Guide Volume 1 Strategic and Practical Information. International Business Publications, USA.

10. Tokbergenova, A., Kiyassova, L., & Kairova, S. (2018). Sustainable Development Agriculture in the Republic of Kazakhstan. Polish Journal of Environmental Studies, 27(5). https://doi.org/10.15244/pjoes/78617

11. FAOSTAT. (2014). Asia and Pacific food and agriculture. [updated November 20, 2021; cited December 23, 2021]. Available: https://www.fao.org/faostat/en/#home

12. The state of food and agriculture 2016 (SOFA). International cooperation 10. (2016) [updated November 15, 2021; cited November 30, 2021]. Available: http://www.fao.org/3/a-i6132e.pdf

13. Du, S., Mroz, T.A., Zhai, F., & Popkin, B.M. (2004). Rapid income growth adversely affects diet quality in China—particularly for the poor! Social science & medicine, 59(7), 1505-1515. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2004.01.021

14. Zhai, F., Du, S., Wang, Z., Zhang, J., Du, W., & Popkin, B. (2014). Dynamics of the Chinese diet and the role of urbanicity, 1991–2011. Obesity reviews, 15, 16-26. https://doi.org/10.1111/obr.12124

15. Balassa, B. (1965). Trade liberalisation and “revealed” comparative advantage 1. The Manchester school, 33(2), 99-123. https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1965.tb00050.x

16. Bergmann, T.J., & Scarpello, V.G. (2001). Point schedule to method of job evaluation. In Compensation decision. New York, NY: Harcourt.

17. UN Comtrade, UN Comtrade Database (2018) [updated November 08, 2021; cited November 30, 2021]. Available: https://comtrade.un.org/data/

18. Chen, X.P., Cui, Z.L., Vitousek, P.M., Cassman, K.G., Matson, P.A., Bai, J.S., Meng, Q.F., Hou, P., Yue, S.C., Römheld, V. & Zhang, F.S. (2011). Integrated soil–crop system management for food security. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(16), 6399-6404. https://doi.org/10.1073/pnas.1101419108