ТҰК-ның инвестициялық қызметінің экономикасы дамушы елдердің экономикалық өсіміне әсері

Қазіргі уақытта дүниежүзіндегі өнеркәсіп өндірісінің тең жартысын трансұлттық компаниялар қамтамасыз етеді. Дамушы елдер үшін шетел инвестициясын тарту мәселесі ешқашан өзектілігін жойған емес. Ал ТҰК-лар экономикалық бөлімдер тарапынан жеке класс ретінде бөлінбесе де, әрқашан басым шетелдік инвесторлардың қатарында болды. Трансұлттық корпорациялар (ТҰК) көптеген әлемдік экономикалардың негізгі құрылымдық элементі, олардыңдамуы мен тиімділігін арттырудың негізгі қозғаушы күші болып табылады. Трансұлттық корпорациялар дамушы елдердегі экономикалық өсудің негізгі мәселелерін тікелей шетелдік инвестициялардың көмегімен шешеді. Сондықтан бұл зерттеудің мақсаты дамушы елдердің экономикалық өсімінің ТШИ-ге тәуелділігін зерттеу, яғни осы екі көрсеткіштің өзара байланысын Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасының мысалында қарастырып, зерттеу болып табылады. Бұл зерттеу Қазақстан мен Ресей Федерациясына тәуелсіздік жылдарындағы ТШИ талдауы арқылы ТҰК-ның оң және теріс аспектілерін анықтауға бағытталған. Зерттеудің екінші бөлігінде Ресей мен Қазақстанның ЖІӨ-ге ТШИ үлесіне регрессиялық талдау жасалды. Ол үшін SPSS бағдарламалық құралы пайдаланылды. Тәуелсіз айнымалы ретінде Қазақстан мен Ресей үшін ТШИ бойынша ЖІӨ пайдаланылды. Екі елдің ЖІӨ тәуелді айнымалы ретінде алынды. Талданған кезең 1992 жылдан 2020 жылға дейін. Статистика Дүниежүзілік банктің және басқа да жергілікті билік органдарының ресми көздерінен алынды. Тәуелді айнымалылармен орындалатын регрессиялық талдаулар маңызды. Дегенмен, регрессия коэффициенттерін талдау негізінде РФ моделі үшін тәуелсіз айнымалының мәнділік деңгейі ҚР моделіне қарағанда жоғары екені анық. Осылайша, Ресей үшін ЖІӨ өсіміне ТШИ үлесі Қазақстанға қарағанда әлдеқайда жоғары.

1. Serfati, C. (2008). Financial dimensions of transnational corporations, global value chain and technological innovation. Journal of Innovation Economics & Management, 2, 35-61. https://doi.org/10.3917/jie.002.0035

2. Farida Sadvokasova — Why does Kazakhstan need transnational corporations? (2016), [updated January 10,2022; cited January 19,2022]. Available at: https://yvision.kz/post/687168, (In Russ.)

3. Nazarova, R., & Sultanova, M. (2019). Transnational corporations as a factor of innovative investment.ISJ Theoretical & Applied Science, 05(73), 329-334, https://doi.org/10.15863/TAS.2019.05.73.48

4. Gilmore, A. B., McKee, M. (2004b). Tobacco and transition: An overview of industry investments, impact and influence in the former Soviet Union. Tobacco Control, 13(2), 136–142. https://doi.org/10.1136/tc.2002.002667

5. Gilmore, A. B., &McKee, M. (2004a). Moving East: How the transnational tobacco industry gained entry to the emerging markets of the former Soviet Union - Part II: An overview of priorities and tactics used to establish a manufacturing presence. Tobacco Control, 13(2), 151–160. https://doi.org/10.1136/tc.2003.005207

6. John H. Dunning. (2000). The eclectic paradigm as an envelope for economic and business theories of MNE activity. International Business Review, 9, 163–190. https://doi.org/10.1177/0972150914564439

7. Forsgren,M. (2002). The concept of learning in the Uppsala internationalization process model: a critical review. International Business Review, 11, 257–277.

8. Gilmore, A. B., &McKee, M. (2005). Exploring the impact of foreign direct investment on tobacco consumption in the former Soviet Union. Tobacco Control, 14(1), 13–21. https://doi.org/10.1136/tc.2003.005082

9. Potapov, A.V. (2016). Strategy of International Companies in Local Markets: Theory and Kazakhstani Practice. Management. Business. Analytics, 3, 241–244. (In Russ.)

10. Gilmore, A., Collin, J., Townsend, J., & Gohil, E. (2007). Transnational tobacco company influence on tax policy during privatization of a state monopoly: British American Tobacco and Uzbekistan. American Journal of Public Health, 97(11), 2001–2009. https://doi.org/10.2105/AJPH.2005.078378

11. Gilmore, A.B., McKee, &M., Collin, J. (2007). The invisible hand: How British American Tobacco precluded competition in Uzbekistan. Tobacco Control, 16(4), 239–247. https://doi.org/10.1136/tc.2006.017129

12. Allahverdiyeva, T. (2016). Corporate Social Responsibility; Mutual Expediency of Transnational Companies and Developing Countries. Open Journal of Business and Management, 04(02), 355–360. https://doi.org/10.4236/ojbm.2016.42038, (In Russ.)

13. Karasanova E.E. (2017). Evolution of the role of TNCs in the economies of developed and developing countries. Economics: Yesterday, Today and Tomorrow, 7(4A), 239–248.

14. Kovalev A.I., &Tanerbergenova G.I. (2020). The complexity of the work of transnational companies in the cis countries, including kazakhstan, and solutions to problems. Economics and Management: problems and innovations, 2, 33-36.https://doi.org/10.36919/2312-7812.2.2020, (In Russ.)

15. Nantharath, P., &Kang, E. (2019). The Effects of Foreign Direct Investment and Economic Absorptive Capabilities on the Economic Growth of the Lao People’s Democratic Republic. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 6(3), 151–162. https://doi.org/10.13106/JAFEB.2019.VOL6.NO3.151

16. World Investment Report.UNCTAD, (2012),[updated December 07,2021; cited January 21,2022] Avaliable at: https://unctad.org/system/files/official-document/wir2012_embargoed_en.pdf

17. Wang, P., & Hadi, T. A. (2019). The Positive Impact of FDI Inflows and Transnational Enterprises on GDP per Capita: Evidence from China. International Conference on Education, Management, Economics and Humanities, 1(5), 183–187.

18. Foreign direct investment, net inflows (% of GDP) [https://data.worldbank.org/] The World Bank; 2021 [updated January 19,2022; cited 2022-01-19] Avaliable at: https://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.WD.GD.ZS

19. EY: Russia entered the top 10 European countries attractive for investors. RIA Novosty, (2020), [updated May 15,2021; cited January 19, 2022] Avaliable at: https://ria.ru/20200706/1573926956.html, (In Russ.)

20. Investments of foreigners in Russian companies fell by more than 20 times. RBK,(2021), [updated January 11,2022; January 19,2022] Avaliable at: https://www.rbc.ru/economics/19/01/2021/6006e0609a79472ba73d18f2, (In Russ.)

21. Study of Investment Attractiveness of European Countries for 2020: Russia.EY, (2021). Avaliable at: https://assets.ey.com/content/dam/ey-sites/ey-com/ru_ru/news/2021/06/european-attractivenesssurvey-2021-russia-ver-2.pdf, (In Russ.)

22. Garanina, O., &Abramova, A. (2019). The impact of sanctions on the development of Russian MNCs in the global value chains (on the example of energy and ICT). Russian Foreign Economic Journal, 2, 35–48, (In Russ.)

23. Klinova, M., &Sidorova, E. (2014). Economic Sanctions and EU-Russia Economic Relations. Economic Issues, (12), 67–79. https://doi.org/10.32609/0042-8736-2014-12-67-79, (In Russ.)

24. Philip Morris became the leader of the rating of the largest foreign companies in Russia. Forbes, (2021) [updated April28,2021; cited January 19,2022] Avaliable at: https://www.forbes.ru/biznes/441741-philip-morris-vysla-v-lidery-rejtinga-krupnejsihinostrannyh-kompanij-v-rossii, (In Russ.)

25. Ospanov M.T., &Mukhambetov G.I. (1997). Foreign capital and investments: questions of theory practice of attracting and using. Almaty:FAXINform, (In Russ.)

26. Dyusegaliyeva S.B. (2014) Investment activity in Kazakhstan: stages and ways of installation. Bulletin of the University “Turan”, 2(62),16-22, (In Russ.)

27. Investing in a sustainable recovery. UNCTAD, (2021), [updated June 05,2021; cited January 19,2022] Avaliable at:https://unctad.org/system/files/officialdocument/wir2021_en.pdf

28. Kostin K.B., Khomchenko E.A., Burmistrov A.N., &Melikova E.F. (2021) Foreign Direct Investments and Transnational Corporations as Potential Factors in the Economic Growth of States. Journal of International Economic Affairs, 11(4), 633–664. https://doi.org/10.18334/eo.11.4.113677, (In Russ.)

29. Kastratović, R. (2019). Impact of foreign direct investment on greenhouse gas emissions in agriculture of developing countries. Australian Journal of Agricultural and Resource Economics, 63(3), 620–642. https://doi.org/10.1111/1467-8489.12309

30. Van Treeck, K., &Wacker, K. M. (2020). Financial globalisation and the labour share in developing countries: The type of capital matters. World Economy, 43(9), 2343–2374. https://doi.org/10.1111/twec.12946