Қазақстандағы тұрғын үйдің қолжетімділігіне ипотекалық несиелеудің әсері

ҚР Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша Қазақстанда тұрғын үй-жайлардың саны және халықтың орташа жылдық саны бойынша мың тұрғынға барлығы 287 үй-жай келеді. ҚР-да тұрғын үйге шұғыл қажеттілік мәселесі тұрғын үй құрылысын жедел дамытумен, сондай-ақ жеңілдікті несиелеу жөніндегі мемлекеттік бағдарламалармен шешілуде. Тұрғын үйге қолжетімділік кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Осындай бағдарламалардың бірі «Нұрлы жер». Мемлекеттiк қолдаудың негiзгi шаралары жалпы халық үшiн қолжетiмдi тұрғын үй салуға бағытталған. Тұрғын үйге қолжетімділік мәселелерін шешу үшін 2018 жылы ең көп сұранысқа ие «7-20-25» бағдарламасы әзірленді.Сондықтан, тұрғын үйге қолжетімділік мәселелерін шешу үшін 2018 жылы «7-20-25» бағдарламасы әзірленді, ол басқа ипотекалар арасында үлкен сұранысқа ие. Сондықтан халыққа ипотека қолжетімділігін анықтау қажет. Бұл зерттеу қолданбалы экономиканы зерттеу орталығының (AERC) елдегі тұрғын үйдің қол жетімділігі туралы зерттеулеріне негізделген. Бұл зерттеулерде елдің ірі қалалары мен өңірлері үшін есептелген екі HPI және HPA индикаторлары қолданылады. Есептеулер үшін 2015 жылдан 2020 жылға дейінгі ҰСБ ресми статистикалық мәліметтері пайдаланылды. HPI индикаторы бойынша нәтижелерге сәйкес, тұрғындар шығындарды есепке алмай, орташа жалақымен тұрғын үйге ақша жинай алмайды. НРА индикаторы бойынша 4 ипотекалық бағдарлама бойынша «7-20-25» бағдарламасы ғана қолжетімді болды.   
Дегенмен, есептеулер орташа деректер бойынша жүргізілді, бірақ іс жүзінде жеке. Мемлекет әзірлеген бағдарламалар тиімді, өйткені соңғы 5 жылда тұрғын үйге қол жетімділік жағдайы жақсарды.

1. State of the Nation Address by President of the Republic of Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev. Official website of the President of the Republic of Kazakhstan, (2022) [updated July 25, 2021; cited December 0 5 , 2021]. Available: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomartatokaeva-narodu-kazahstana-183048 (in Russ.)

2. Okolo dvuhmln Kazakhstantsev nuzhdayutsya v zhilye – SouzstroiteleiKazakhstana. KAZINFORM International Agency, (2022) [updated June 18, 2021; cited December 0 5 , 2021]. Available: https://www.inform.kz/ru/okolo-dvuh-mlnkazahstancev-nuzhdayutsya-v-zhil-e-soyuz-stroiteleykazahstana_a3840580 (in Russ.)

3. Zhilishnoye stroitelstvo Kazakhstana v 2020 godu: tendetsii I osobennosti. Official Information Source of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, (2021) [updated June 20, 2021; cited December 0 5 , 2021]. Available: https://primeminister.kz/ru/news/reviews/zhilishchnoestroitelstvo-kazahstana-v-2020-godu-tendencii-iosobennosti-81131 (in Russ.)

4. Kak rasschitat dostupnost ipotechnogo kreditovaniya po sushchestvuyushchim programmam. Forbes Kazakhstan, (2021) [updated December 10, 2016; cited December 0 5 , 2021]. Available: https://forbes.kz/process/property/kak_rasschitat_dostupnost_ipotechnogo_kreditovaniya_po_suschestvuyuschim_programmam/ (in Russ.)

5. Wallison, P. J. (2009). Cause and effect: Government policies and the financial crisis. Critical Review, 21(2–3), 365–376. https://doi.org/10.1080/08913810902934158

6. Scanlon, K., Lunde, J., & Whitehead, C. (2011). Responding to the housing and financial crises: Mortgage lending, mortgage products and government policies. International Journal of Housing Policy, 11(1), 23–49. https://doi.org/10.1080/14616718.2011.548585

7. Hwang, S., Park, M., & Lee, H. S. (2013). Dynamic analysis of the effects of mortgage-lending policies in a real estate market. Mathematical and Computer Modelling, 57(9–10), 2106–2120. https://doi.org/10.1016/j.mcm.2011.06.023

8. Ozdemir, O., Hepşen, A., Aşici, M., & Yilmaz, Ö. (2011). Housing Affordability Index Calculation Integrating Income Inequality in Turkey. The Empirical Economics Letters, 10(4), 359–367. Retrieved from http://ssrn.com/abstract=1999405

9. Suhaida, M.S., Tawil, N.M., Hamzah, N., Che-Ani, A.I., Basri, H., & Yuzainee, M.Y. (2011). Housing affordability: A conceptual overview for house price index. Procedia Engineering, 20, 346–353. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2011.11.176

10. Yusoff, Z.M., Adnan, N.A., & Rasam, R.A. (2014, August). Affordability Index for Low- Cost Housing Location-Distribution Procedure. In Arte-Polis 5 Intl Conference–Reflections on Creativity: Public Engagement and the Making of Place (pp. 8-9).

11. Smets H. (2017). Quantifying the Affordability Standard. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9780511862601.010

12. Yip, C.Y., Au-Yong, H.N., & Abdelhak, S. (2017). Housing affordability dynamics: On the contribution of economic growth shocks, credit constraints, and house price changes–For the case of Malaysia. International Journal of Applied Business and Economic Research, 15(24), 1-13.

13. Yip, C Y., Nee, A.Y.H., Senadjki, A., & Hoe, O.K. (2018). Predicting the onset of housing affordability problem. Global Business & Finance Review (GBFR), 23(3), 11-26.

14. Abramova, N.V. (2017). Influence of Mortgage Crediting on Accessibility of Housing in the Regions. Vestnik Omskogo universiteta. Seriya «Ekonomika»[Herald of Omsk University. Series «Economics»], 3, 156-164.

15. Owusu-Manu, D., Edwards, D.J., Pärn, E.A., Asiedu, R.O., & Aboagye, A. (2018). Determinants of mortgage price affordability: a study of Ghana. International Journal of Housing Markets and Analysis, 11(4), 734-751. https://doi.org/10.1108/IJHMA-11-2017-0094

16. Rangel, G.J., Ng, J.W.J., Murugasu, T.T., & Poon, W.C. (2019). Measuring Malaysian housing affordability: the lifetime income approach. International Journal of Housing Markets and Analysis,12(5), 966-984. https://doi.org/10.1108/IJHMA-02-2019-0023

17. Belousov, A.L. (2019). Development of Mortgage Lending and Issues of Methodology for Determining the Housing Affordability. Actual Problems of Economics and Law, 13(1), 935-941. http://dx.doi.org/10.21202/1993-047X.13.2019.1.935-97

18. Bekker, T., Buzina, M., & Tupikova, O. (2020, February). Problems of Housing Affordability Improvement and Development of Residential Construction in Vladivostok. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, IOP Publishing, 753(4), 042065-042071. https://doi.org/10.1088/1757-899X/753/4/042065

19. Sardar, T., & Sardar, T. (2021). Descriptive Examination of the Impact of Canadian Mortgage Stress Test in Lending, Borrowing and Affordability. International Journal of Engineering Applied Sciences and Technology, 5(9), 1–9. https://doi.org/10.33564/ijeast.2021.v05i09.001

20. Kalu, J.U., Ishaq, M.M., Adeyemi, A. & Abdullahi, A. (2021). Effect of Mortgage Financing and Affordability on the Performance of Public - Private Partnership in Housing Provision. Public Policy and Administration Research, 11(7), 51-60. https://doi.org/10.7176/ppar/11-7-06

21. Kleshcheva, O. (2021). Determinants of housing affordability in the region. E3S Web of Conferences, 274, 05005. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202127405005

22. Iskendirova S.K., & Kusainova A.A. (2015) Ipotechnoye kreditovaniye v Respublike Kazakhstan: sovremennoye sostoyaniye, problemy, puti sovershenstvovaniya. Bulletin of KarSU, 4(80), 165-171

23. Tazabekov, K.A., Zhamkeeva, M.K., & Konyrbekov, M.J. (2021). Analysis and assessment of housing affordability in the Republic of Kazakhstan. Vestnik universiteta Turan, 3, 33-42. https://doi.org/10.46914/1562-2959-2021-1-3-33-42 (In Russ.)

24. Azhiguzhayeva A.B., & Akhmetova G.T.(2019). Tugelbayeva A.T., Omarova A.T. Security and Accessibility of Housing in the Republic of Kazakhstan: Current State and Problem. Central Asian Economic Review, (6), 95-107.

25. Ipoteka v Kazakhstane: chto predlagayut banki v marte 2020 goda (2020) [updated October 20, 2021; cited January 30, 2021]. Available: https://www.kn.kz/article/8520/ (In Russ.)

26. Bureau of National Statistics (2021) [updated October 10, 2021; cited November 30, 2021]. Available: http://www.stat.gov.kz (In Russ.)