Қазақстандағы халықты қоныстандыру: принциптері, ерекшеліктері және перспективалық дамуы

   Қазақстан Республикасының экономикасы өңірлік бағытқа сөзсіз ие, бұл аумағы үлкен және елдің жекелеген өңірлері арасындағы әлеуметтік-экономикалық сәйкессіздіктердің деңгейі жоғары елдерге тән. Халықтың иррационалды орналасуы, өңірлік демография, халықтың миграциясы, жекелеген өңірлердегі халық тығыздығының төмендігі түріндегі диспропорция, елді мекендер арасындағы үлкен қашықтықтар, кеңістіктің жоғары бірікпеушілігі мәселелері экономиканың әлеуметтік және экономикалық даму барысын қиындатады. Қазақстан өңірлері бойынша халықтың өсімін молайту мен орналастыруды айқындауға қойылатын шарттардың, факторлардың, көрсеткіштердің және әдіснамалық тәсілдердің әлсіз зерделенуі Қазақстан өңірлері бойынша халықтың нақты орналасу тұжырымдамасы мен картасын әзірлеудің өзектілігін айқындады.

   Зерттеудің мақсаты - Қазақстан өңірлері бойынша халықтың қазіргі заманғы өсімін молайту және қоныстандыру үрдісін анықтау және талдау. Зерттеудің ғылыми жаңалығы авторлардың ел өңірлері бойынша халықтың ұтымды қоныстануын қалыптастырудың деңгейі мен әлеуетті алғышарттарын айқындау үшін әдістемелік негіз бола алатын халықтың көбеюі мен қоныстану көрсеткіштерінің шарттары мен көрсеткіштерін әзірлеуден тұрады. Зерттеу нәтижесінде Қазақстан өңірлері бойынша халықтың қазіргі заманғы өсімін молайту және қоныстандыру үрдістері анықталды, халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету құрылымындағы өңірлік айырмашылықтарға, ауыл және қала халқының арақатынасына қатысты халықты орналастыру индикаторлары талданды. Мәселені зерттеу негізінде халықты қоныстандыру жүйесін талдау әдістемесі әзірленді. Авторлар белгілі критерийлер бойынша халықты қоныстандыру жүйесін жіктеу жасады, халықтың өсімін молайтуға талдау жүргізді (демографиялық процесс және ішкі миграция үрдістері).

1. Semigin, G. Y. (2003). Encyclopedia in 2 volumes. M: Though.

2. Devedzhiev, M. S. (1981). Settlement system: the main directions of formation and development in the People’s Republic of Bulgaria. M: Stroyizdat.

3. Gomenov, N. F., & Dvospin, B. Y. (1989). Problems of resettlement of the population of Kazakhstan. A: Science.

4. Fuchs, L. V. (2007). Regional Settlement as a System of Self-Organization and Management Principles (Research Model of Population Settlement in the South of Western Siberia). Abstract of the dissertation for the degree of Doctor of Geographical Sciences: St. Petersburg.

5. Davidovich, V. G. (1984). Planning of cities and regions. M: Stroyizdat.

6. Abdreeva, Z. T. (2007). Regional features and problems of population resettlement (on the example of South Kazakhstan). Abstract of the dissertation for the degree of Candidate of Economic Sciences: Almaty.

7. Kanbur, R., & Rapoport, H. (2005). Migration selectivity and the evolution of spatial inequality. Journal of Economic Geography, 5 (1), 43-57. https://doi.org/10.1093/jnlecg/lbh053

8. Rodríguez, J. (2017). Effects of internal migration on the human settlements system in Latin America and the Caribbean. CEPAL review, 123, 8-32. https://doi.org/10.18356/b537c740-en

9. Kuznetsova, O. V. (2019). Settlement transformation and the problems of its adequate consideration in the spatial development strategy. Population and Economics, 3(1), 53-62. https://doi.org/10.3897/popecon.3.e34777

10. Wiest, K. (2016). Migration and everyday discourses: Peripheralisation in rural Saxony-Anhalt from a gender perspective. Journal of Rural Studies, 43, 280-290. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2015.03.003

11. Henderson, J. V. (2003). The urbanization process and economic growth: the so-what question. Journal of Economic Growth, 8 (1), 47–71.

12. Fujita, M., & Krugman, P. (2004). The new economic geography: past, present and the future. Papers in Regional Science, 83 (1), 139–164. https://doi.org/10.1007/s10110-003-0180-0

13. Kozlova, O. A., & Makarova, M. N. (2017). Formation of settlement based on the results of demographic forecasting of the largest city (on the example of Yekaterinburg). Ars Administrandi, 9 (2), 269–288. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/formirovanie-rasseleniya-na-osnove-rezultatov-demograficheskogo-prognozirovaniya-krupneyshego-goroda-na-primere-ekaterinburga?ysclid=l50o2opopk894301115

14. Leibert, T., & Golinski, S. (2016). Peripheralization: The missing link in dealing with demographic change? Comparative Population Studies, 41 (3-4) 255–284, https://doi.org/10.12765/CPoS-2017-02en

15. Iskakov, U. M. (1992). Cities in the Settlement System of Kazakhstan (Economic and Demographic Aspect). Alma-Ata: Gylym.

16. Ismagulova, B. M. (2006). Optimization of the resettlement of the rural population (on the materials of the Aktobe region). Abstract of the dissertation for the degree of Candidate of Sciences. Almaty.

17. Mazaev, A. G. (2009). Patterns of dynamics of development of territorial systems of settlement: geopolitical aspect. Academic Bulletin Ural NIIproekt RAASN, 2, 34-42.

18. Syrlybaev, M. K. (2005). Resettlement of the rural population of the Republic of Kazakhstan: problems and priorities. Abstract for the competition academic degree Ph. D. Almaty.

19. Serzhantova, T. A. (2000). Settlement in republics with contrasting natural and socio-economic conditions. Abstract of the dissertation for the degree of Economic Sciences. Moscow.

20. Brimbetova, N. Zh. (2011). Modernization of the territorial development of Kazakhstan: methodology and priorities. Almaty: Institute of Economics SC MES RK.

21. Brimbetova, N. Zh., & Chulanova, Z. K. (2021). Distribution of the population in the regions of Kazakhstan: methodology of analysis and reproduction trends. The scientific heritage, 4(73), 8-17. https://doi.org/10.24412/9215-0365-2021-73-4-8-17

22. Bureau of National Statistics (2021) [updated October 10, 2021; cited November 30, 2021]. Available: http://www.stat.gov.kz