Қазақстанның депрессивтік аймақтарының әлеуметтік-экономикалық мәселелері: эмпирикалық талдау

Тұрақты даму жағдайында аумақтың теңгерімді дамуына ерекше көңіл бөлінеді. Регионалдық зерттеулерде қолайсыз елді мекендердің жай-күйін зерттеудің ғылыми және практикалық маңызы бар. Осыған байланысты «депрессиялық аймақ», «елді мекендердің осалдығы» ұғымдарын тұжырымдамалық талдау зерттеу үшін маңызды параметрлерді анықтауға мүмкіндік береді. Мақаланың мақсаты-осал елді мекендердің әлеуметтік-экономикалық мәселелерінің эмпирикалық талдауы. Әдебиеттерді зерттеу негізінде елді мекендердің депрессиясы мен әлеуметтік осалдығының тұжырымдамалық негіздері бөлініп, оны бағалаудың негізгі параметрлері анықталды. Деректерді жинау әдісі сауалнама парағы болды. Халықтың әлеуметтік сауалнамасы нәтижесінде іріктеме Шығыс Қазақстан, Жамбыл және Солтүстік Қазақстан облыстарының осал аудандарынан 300 респонденттен тұрды. Сауалнама нәтижелері бойынша елді мекендер арасында бірнеше әлеуметтік-экономикалық проблемаларды бөліп көрсетуге болады: өмір сүру қаражатының болмауы, даму мүмкіндіктерінің болмауы, инфрақұрылымның нашарлығы, жұмыс орындары мен ақша табу мүмкіндіктерінің болмауы, тұрмыс жағдайының нашарлығы, экологияның нашарлығы, кәсіптік білім алу, қайта даярлау проблемалары және т. б. Күйзеліске ұшыраған және осал елді мекендерді дамыту мәселелерін шешу үшін көлік және әлеуметтік инфрақұрылымды: жол желісін, байланысты, Интернетті дамыту, ұйымдық-экономикалық тетіктерді дамыту: жергілікті бизнесті мемлекеттік қолдауды ұлғайту, жергілікті билік органдарының рөлін күшейту, халыққа жеңілдікті кредиттер мен субсидиялар беру, Елді мекендерді әлеуметтік мекемелермен қамтамасыз ету, өз бизнесін дамытуға гранттар беру қажет.

1. Abson, D.J., Dougill, A.J., & Stringer, L.C. (2012). Using Principal Component Analysis for information-rich socio-ecological vulnerability mapping in Southern Africa. Applied Geography, 35, 515-524. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2012.08.004.

2. Adger, W.N. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16 (3), 268-281. http://dx.doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2006.02.006

3. Asmus, O.V., (2008). The development of the agricultural sector in the depressed regions of the Russian Federation: theory, methodology, practice. Moscow, Russian research institute of economy of agriculture of Russian Academy of Agricultural Sciences.

4. Birch, K., MacKinnon, D., & Cumbers, A. (2010). Old industrial regions in Europe: a comparative assessment of economic performance. Regional Studies, 44(1), 35-53. https://doi.org/10.1080/00343400802195147.

5. Birkmann, J., Cardona, O.D., Carreño, M.L., Barbat, A.H., Pelling, M., Schneiderbauer, S., Kienberger, S., Keiler, M., Alexander, D., Zeil, P., & Welle, T. (2013). Framing vulnerability, risk and societal responses: the MOVE framework. Natural Hazards, 67, 193-211. https://doi.org/10.1007/s11069-013-0558-5

6. Boschma, R., & Lambooy, J. (1999). The prospects of an adjustment policy based on collective learning in old industrial regions. Geo-Journal, 49, 391-399. https://doi.org/10.1023/A:1007144414006

7. Djamba, Y. K., & Neuman, W. L. (2002). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. In Teaching Sociology, 30(3),380-381.

8. Eakin, H.C., & Luers, A. (2006). Assessing the Vulnerability of Social-Environmental Systems. Annual Review of Environment and Resources, 31, 365-394. https://doi.org/10.1146/annurev.energy.30.050504.144352

9. Flanagan, B., Gregory, E.W., Hallisey, E., Heitgerd, J.L., & Lewis, B. (2011). A social vulnerability index for disaster management. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 8(1), 1-22. https://doi.org/10.2202/15477355.1792

10. Füssel, H.M., & Klein, R.J.T. (2020). Climate Change Vulnerability Assessments: An Evolution ofConceptual Thinking. Climatic Change, 75, 301–329. https://doi.org/10.1007/s10584-006-0329-3

11. Granberg, A.G. (2003). Fundamentals of the regional economy, Moscow, GU VSHE.

12. Hassink, R. & Shin, D. H. (2005). The restructuring of old industrial areas in Europe and Asia. Environment and Planning A, 37(4), 571–580. https://doi.org/10.1068/a36273

13. Holodkova, V., Mottaeva, A., & Pokrovskaya, T. (2020). Mechanisms of State Support Implementation of The Project to Create Cluster in Russia Using The Example of The Water Supply And Wastewater Disposal Cluster in St. Petersburg. E3S Web of Conferences 164, 11043 https://doi.org/10.1051/e3sconf/202016411043

14. Iking, B., (2004). Promoting industrial change in structurally disfavoured regions. The case of the “Ruhr Valley” in Germany. International Symposium for Industrial Regeneration of Korea, Germany and Japan, 97-118.

15. Kireyeva, A.A., Nurlanova, N.K., & Kredina, A. (2022). Assessment of the socio-economic performance of vulnerable and depressed territories in Kazakhstan. R-economy, 8(1), 21–31. https://doi.org/10.15826/recon.2022.8.1.002

16. McGahey, R.M., & Vey, J.S. (2008). Retooling for Growth: Building a 21st Century Economy in America’s Older Industrial Areas. Journal of The American Planning Association, 75, 96-97. https://doi.org/10.1080/01944360802540406

17. Nguyen, C. V., Horne, R., Fien, J., & Cheong, F. (2017). Assessment of social vulnerability to climate change at the local scale: development and application of a Social Vulnerability Index. Climatic Change, 143(3), 355-370. https://doi.org/10.1007/s10584-017-2012-2

18. Ribot, J. (2014). Cause and response: vulnerability and climate in the Anthropocene. Journal of Peasant Studies, 41, 667-705. https://doi.org/10.1080/03066150.2014.894911.

19. Sankovets, N.A. (2011), Economic development of Russian regions: differentiation and regulation, Ulan-Ude, East-Sib. State Technol. and Management.

20. Seliverstov, V. Ye., Bandman, M.K., & Guzner, S.S. (1996). Methodological basis for designing the federal program to help the pressive regions, Region: economy and sociology, 1: 3-43.

21. Shtulberg, B.M. (1997). About depressed territories in the Russian Federation. Ways to overcome the crisis: materials for the Parliament hearings, Moscow, SOPS.

22. Steiner, M. (1985). Old Industrial Areas: A theoretical Approach. Urban Studies, Urban Studies Journal Limited, 22 (5), 387-398.

23. Sultanova, K.T. (2020). Development Features Regional Economy in The Republic of Kazakhstan. Pedagogical Science and Practice, 4(30), 58-61.

24. Surkova, S.A., & Shusharina, V.V. (2009). Depressive regions: typological features and mechanisms for overcoming depression. Regional economics: theory and practice, 1, 25-37.

25. Tierney, K. (2006). Social inequality, hazards, and disasters. University of Pennsylvania Press, Philadelphia.

26. Tsipouri, L.J. Can less favored regions change their destiny? Lessons from Europe. In: Fuchs, G., Shapira, P. (eds) Rethinking Regional Innovation and Change. Economics of Science, Technology and Innovation, 30. Springer, New York. https://doi.org/10.1007/0-387-23002-59

27. Wu, S. Y., Yarnal, B., & Fisher, A. (2002). Vulnerability of coastal communities to sea-level rise: a case study of Cape May County, New Jersey, USA. Climate research, 22(3), 255-270. https://doi.org/10.3354/cr022255

28. Yakovenko, N.V. (2013). Depressed regions of Russia: methodology, theory, applied aspects: on the example of the Ivanovo region, Voronezh, Voronezhskiy gos. Universitet.