Қазақстандағы қолма-қол ақшасыз төлемдерді талдау және олардың кәсіпкерліктің дамуына әсері

Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы қолма-қол ақшасыз төлемдер және олардың шаруашылық пен кәсіпкерлікті дамытуға әсері Қолма-қол ақшасыз төлемдерді жетілдіру технологияның жалпы дамуымен тығыз байланысты. Қолма-қол ақшасыз төлемдердің жылдамдығы, ыңғайлылығы және қауіпсіздігі жылдан жылға артып келеді. Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу – бұл барлық заңды және жеке тұлғалар үшін қолжетімді болуына байланысты әрбір азаматтың өміріндегі өзекті және ыңғайлы төлем түрі. Бұл тенденция кең таралып, сапалы түрде артып келеді.Сондай-ақ қаржы нарығына қолма-қол ақшасыз төлемдердің жылдам ену үрдісі байқалады. Бұл ыңғайлылық, дамып келе жатқан цифрлық қызметтер нарығы, төлемдер, сондай-ақ банктердің бәсекеге қабілеттілігінің артуы. Зерттеудің негізгі әдістері жалпы теориялық әдістер, сондай-ақ арнайы экономикалық және математикалық әдістер болды. Қазақстан Республикасында қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыруды зерделеу және қолма-қол ақшасыз есеп айырысумен жұмысты талдау қорытындысы бойынша қазақстандық кәсіпорындарға қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүйесін жетілдіру бойынша мынадай ұсынымдар берілді Enterprise Resource Planning (ERP) және Customer Relationship Management (CRM) кәсіпорындарының шаруашылық қызметіне енгізу; деректерді берудің үздіксіз жұмыс істеуі үшін платформалар құру арқылы электрондық ақша жүйесін жетілдіру. Зерттеудің практикалық маңыздылығы осы жүйені жақсарту үшін қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүйесін жетілдіру бойынша авторлар жасаған ұсыныстарды қолдануға болатындығымен анықталады.

1. Alfa Bank, (2020). Faktoring. [updated May 12, 2018; cited June 6, 2022]. Available: https://alfabank.kz/business/corporate-clients/factoring (in Russ.)

2. Apostoaie, C & Bilan, I (2020). Macro determinants of shadow banking in Central and Eastern European countries. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 33 (1), 1146–1171. https://doi:10.1080/1331677X.2019.1633943

3. Fattakhov, R.V., & Fattakhov, M.R. (2015). Agent-oriented approach as a new way of obtaining knowledge. Regional’naya ekonomika: teoriya i praktika [Regional Economics: Theory and Practice], 10 (385), 47-62. (in Russ)

4. Hernández-Perlines, F., Ibarra Cisneros, MI., Ribeiro-Soriano, D & Mogorrón-Guerrero, H. (2020). Innovativeness as a determinant of entrepreneurial orientation: analysis of the hotel sector, Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 33:1, 2305- 2321. https://doi:10.1080/1331677X.2019.1696696

5. Girasa, R.J. (2016). Shadow banking: The rise, risks, and rewards of non-bank financial services. Cham, Springer International Publishing | Imprint: Palgrave Macmillan, 2016

6. Goel, R., Sahai, S., Vinaik, A. & Garg, V. (2019). Moving from cash to cashless economy: - A study of consumer perception towards digital transactions. International Journal of Recent Technology and Engineering, 8 (1), 1220-1226. https://doi:10.17492/pragati.v7i1.195425 .

7. Gladkyi, A (2017). Domashnyaya buhgalteriya i lichnye finansy na komp’yutere. [updated August 2017; cited September 21, 2021]. Available: http://hladki.com/

8. Gomezelj, D. O. (2016). A systematic review of research on innovation in hospitality and tourism. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 28 (3), 516-558. https://doi.org/10.1108/IJCHM-10-2014-0510

9. Omerzel, D., G. & Jurdana, D.S. (2016). The influence of intellectual capital on innovativeness and growth in tourism SMEs: Empirical evidence from Slovenia and Croatia. Economic Research-Ekonomska Istrazivanja, 29 (1), 1075-1090. https://doi:10.1080/1331677X.2016.1211946

10. Immordino, G.& Russo, F.F. (2018). Cashless payments and tax evasion European Journal of Political Economy, 55, 36-43. https://doi:10.1016/j.ejpoleco.2017.11.001

11. Law of the Republic of Kazakhstan (2022). “On payments and payment systems”: official text (with changes and additions as of 09/12/2022.)

12. Menaka, B. (2019). Electronic payment in cashless economy: Problem and prospect. International Journal of Scientific and Technology Research, 8 (120), 2688-2690. https://doi:10.5296/jmr.v5i1.2650

13. Mutaz, M., K.Dwivedi, Y & Hujran, O. (2022). Why would telecom customers continue to use mobile value-added services? Journal of Innovation & Knowledge. 7 (4), 1-14. https://doi:10.1016/j.jik.2022.100242

14. National Bank (2022). National Bank of the Republic of Kazakhstan [updated January, 2022; cited February 2022]. Available: https://nationalbank.kz/ru/news/elektronnye-bankovskie-uslugi/8162.

15. Ryazancev, A. (2017). Kak vnedrit’ CRM-sistemu za 50 dnej. [updated December 17, 2017; cited June 23, 2021]. Available: https://www.litres.ru/author/aleksey-ryazancev/

16. Sarika, P. & Vasantha, S. (2019). Impact of mobile wallets on cashless transaction International Journal of Recent Technology and Engineering, 7 (6), 1164-1171.

17. Shuinshynova, A (2019). Opredelennaya dolya nalichnogo oborota v RK budet vsegda – Nacbank RK. [updated July 3, 2019; cited October 2020]. Available: https://wfin.kz/novosti/finansy/29363-opredelennaya-dolya-nalichnogo-oborota-v-rk-budetvsegda-natsbank-rk.html.

18. Sovkombnk (2019). Otlichiya i preimushchestva faktoringa pered kreditami dlya biznesa. [updated August 2, 2019; cited December 2020]. Available: https://www.factoring.ru/blog/azbukai-propisi-faktoringa/otlichiya-i-preimushchestvafaktoringa-pered-kreditami-dlya-biznesa/

19. Suurnäkki, S. & Aymerich, J.R.-T. (2019). MasterCard II: The commission pursues its antitrust enforcement in cross-border payments. Journal of European Competition Law and Practice, 10 (5), 297- 300. https://doi:10.1093/jeclap/lpz030

20. Thirupathi, F., Vinayagamoorthi, G & Mathiraj, S.P. (2019). Effect of cashless payment methods: A case study perspective analysis. International Journal of Scientific and Technology Research, 8 (8), 394-397. https://doi:10.29259/jep.v20i1.17898

21. Titov, V., Uandykova M., Litvishko O & Kalmykova T (2021): Cryptocurrency open innovation payment system: Comparative analysis of existing cryptocurrencies. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 7 (1), 1-13. https://doi:10.3390/joitmc7010102.

22. Yuvaraj, S. & Sheila Eveline, N. (2018). Consumers’ perception towards cashless transactions and information security in the digital economy. International Journal of Mechanical Engineering and Technology, 9 (7), 89-96.