Қазақстандық мегаполистер өсімінің әлеуметтік салдары және оларды еңсеру бойынша ұсыныстар

Мақаланың мақсаты Қазақстанның мегаполистерінде өмір сүру жағдайларының өзгеруін олардың өсу шамасына қарай зерттеу, жағымсыз әлеуметтік салдарларды анықтау және оларды еңсеру бойынша ұсынымдар әзірлеу болып табылады. Ретроспективті талдау, логикалық және салыстырмалы талдау, жалпылау әдістері, сипаттамалық статистика әдістері, индекстік, графикалық, мегаполистердің тұрғын үй қорын абаттандыруды бағалау, қаланың демографиялық сыйымдылығы әдістері пайдаланылды. Қазақстанның мегаполистерінде олардың өсуіне қарай өмір сүру жағдайларының өзгеруіне талдау жасалды. Қазақстанның мегаполистерінде олардың өсуіне қарай өмір сүру жағдайларының өзгеруіне талдау жасалды. Мегаполистердің өсуінің әлеуметтік салдары анықталды: Оңтүстік елорда тұрғындарының өмір сүру деңгейінің төмендеуі; тұрғын үйге сұраныстың артуы және оның қымбаттауы; Алматы қаласын абаттандыру деңгейінің төмендеуі; экологиялық жағдайдың нашарлығы, халықтың тығыздығы жоғары жағдайда атмосфераның ластануының өсуі; пандемия кезінде ауыл тұрғындарымен салыстырғанда қала халқының өлім-жітімінің жоғары деңгейі; жастардың деструктивті мінез-құлқының өсуі. Басқарылмайтын урбанизацияның жағымсыз әлеуметтік салдарын еңсеру бойынша ұсыныстар әзірленді. Қазақстандық қалаларды дамыту стратегиясын әзірлеу қажеттілігі негізделген. Жас отбасылар, мамандар, жетімдер үшін қолжетімді тұрғын үй мәселесін шешу; жұмыс орындарын құру, көлік, коммуналдық және әлеуметтік инфрақұрылымды жаңғырту, патриотизм мен әлеуметтік жауапкершілікке тәрбиелеу бойынша шаралар ұсынылады.

1. Adams, J., Vigor, A., & Robinson, P. (2003). A New Regional Policy for the UK. London. Institute for Public Policy Research.

2. Alibekova, G., Panzabekova, A., Satpayeva, Z., & Abilkayir, N. (2018, August). Sustainable development issues of Almaty as the largest metropolis in Central Asia. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 177, No. 1, p. 012010). IOP Publishing. https://doi.org/10.1088/1755-1315/177/1/012010.

3. Bochko, V.S., & Zacharchuk, E.A. (2020). Individualization of City Development Strategies: Case of Ekaterinburg and Birmingham. Ekonomika regiona, 16(2), 391-405. https://doi.org/10.17059/2020-2-5.

4. Boudeville, J.R., & Montefiore, C.G. (1966). Problems of regional economic planning. Edinburgh: Edinburgh UP.

5. Broekel, T., & Brenner, T. (2011). Regional factors and innovativeness: an empirical analysis of four German industries. The annals of regional science, 47(1), 169-194. https://doi.org/10.1007/s00168-009-0364-x.

6. Buhaug, H., & Urdal, H. (2013). An urbanization bomb? Population growth and social disorder in cities. Global Environmental Change, 23(1), 1–10. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2012.10.016.

7. Bureau of National Statistics (2022) [cited September 27, 2022]. Available: http://www.stat.gov.kz

8. CRTR. (2021). Long-term demographic forecast 2050. [Dolgosrochnyj demograficheskij prognoz 2050]. Astana, Center for Human Resources Development. [cited September 27, 2022]. Available: https://iac.enbek.kz/ru/node/1163. (In Russ.)

9. Cze, C. (2020). Urbanization as a social phenomenon of globalization transformations of the economy. Sociology [Sociologiya], (5), 117-217. (In Russ.).

10. ESPAS. (2019). Global Trends to 2030: The future of urbanization and Megacities. ESPAS Ideas Paper Series. [cited September 25, 2022]. Available: https://espas.secure.europarl.europa.eu/orbis/document/global-trends-2030-futureurbanization-and-megacities-0

11. Filyushkina, D. (2014). Spiritual lumpenization of Russian society: determining factors and social manifestations [Duhovnaya lyumpenizaciya rossijskogo obshchestva: determiniruyushchie faktory i social’nye proyavleniya]. Rostov-on-Don: South Federal University. (In Russ.).

12. Fujita, M. (1989). Urban economic theory. Cambridge Books.

13. Fujita, M., & Krugman, P. (1995). When is the economy monocentric: von Thunen and Chambertin unified. Regional Science and Urban Economics, 25(4), 505-528. https://doi.org/10.1016/0166-0462(95)02098-F.

14. Fujita, M., & Mori, T. (1997). Structural stability and evolution of urban systems. Regional Science and Urban Economics, 27(4–5), 399-442. https://doi.org/10.1016/S0166-0462(97)80004-X.

15. Fujita, M., Krugman, P., & Venables, A. (2001). The Spatial Economy: Cities, Regions and International Trade. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.

16. Gaidar Institute. (2011). Strategies for Old Industrial Cities: International Experience and Perspectives in Russia [Strategii staropromyshlennyh gorodov: mezhdunarodnyj opyt i perspektivy v Rossii]. Moscow: Publishing House of the Gaidar Institute. (In Russ.).

17. Geyer, H., & Kontuly, T. (1993). Theoretical Foundation of the Concept of Differential Urbanization. International Regional Science Review, 5(2), 157–177. https://doi.org/10.1177/016001769301500202.

18. Gibbs, J. (1963). The Evolution of Population Concentration. Economic Geography, (2), 119–129. https://doi.org/10.2307/142505.

19. Glaeser, E. L. (2009). Green cities, brown suburbs. City Journal, 19(1). [cited September 25, 2022]. Available: https://www.cityjournal.org/html/green-cities-brown-suburbs-13143.html.

20. Ellison, G., Glaeser, E.L., & Kerr, W.R. (2010). What Causes Industry Agglomeration? Evidence from Coagglomeration Patterns. American Economic Review, 100(3), 1195-1213. https://doi.org/10.1257/aer.100.3.1195.

21. Goldstone, J.A. (2002). Population and Security: How Demographic Change Can Lead to Violent Conflict. Journal of International Affairs, 56(1), 3–21. [cited September 25, 2022]. Available: https://www.jstor.org/stable/24357881.

22. Golubchikov, O., & Makhrova, A. (2013). Factors of unequal development of Russian cities. Bulletin of Moscow University: Series 5 Geography [Vestnik Moskovskogo Universiteta: Seriya 5 Geografiya], (2), 54-60. (In Russ)

23. Kahl, C. (2006). States, Scarcity, and Civil Strife in the Developing. World, Princeton, NJ, Princeton University Press.

24. Kosherbaeva, A. (2018). Analiz razvitiya gorodov Kazahstana v svete upravlyaemoj urbanizacii. Economics and Statistics [Ekonomika i statistika], 4, 134-140. (In Russ.).

25. Landry, C. (2012). The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators. Routledge.

26. Mkrtchyan, N.V., & Karachurina, L.B. (2013). Migration and natural movement of the population of cities and administrative regions of Russia in 1990-2010: key factors of differences. Scientific works: Institute of Economic Forecasting RAS [Nauchnye raboty: Institut narodnohozjajstvennogo prognozirovanija RAN], (11), 95-114. (In Russ.).

27. Motta, P. (2020). Urbanization and Sustainability after the COVID-19 Pandemic. The International Journal of Social Quality, 10(1), 1–28. https://doi.org/10.3167/ijsq.2020.100102.

28. Nikulina, Yu. (2010). Urbanizacionnye processy v kontekste sistemnoj transformacii obshchestva. Sociological Almanac [Sociologicheskij al’manah], (1), 270-275. (In Russ.).

29. Nurlanova, N. (2016). Goroda kak tochki rosta ekonomicheskogo prostranstva Kazahstana: tendencii i perspektivy razvitiya. Problems of Territory’s evelopment [Problemy razvitiya territorij], 5(85), 201-216. (In Russ.).

30. Nurlanova, N.K., Alzhanova, F.G., & Satpayeva, Z.T. (2021). Quality of urban space as a factor of Almaty’s sustainable economic development. Economics: the strategy and practice, 16(2), 5-20. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-2-5-20.

31. O’sullivan, A. (1996). Urban economics (Vol. 3). Chicago: Irwin.

32. Perroux, F. (1950). Economic Space: Theory and Applications. The Quarterly Journal of Economics, 64(1), 89-104. https://doi:10.2307/1881960.

33. Rigby, D.L., & Essletzbichler, J. (2002). Agglomeration economies and productivity differences in US cities. Journal of Economic Geography, 2(4), 407–432. https://doi.org/10.1093/jeg/2.4.407.

34. Rosenthal, S., & Strange, W. (2004). Evidence on the Nature and Scale of Agglomeration Economies in JF Thisse and Henderson, JV. Handbook of Urban and Regional Economics, 4(49), 2119-2171. https://doi.org/10.1016/S1574-0080(04)80006-3.

35. SNiP. (2009) SNiP RK 4.01-02- 2009 Water supply. External networks and structures. [Vodosnabzhenie Naruzhnye seti i sooruzheniya]. [cited September 2 7, 2022]. Available: https://www.egfntd.kz/rus/page/NTD_KDS_SNiP. (In Russ.).

36. Troshin, A. (1995). Lyumpenizaciya, kak sostavlyayushchaya urbanizacionnyh processov: sociokul’turnye tipy. Urbanization and cultural life of Siberia [Urbanizaciya i kul’turnaya zhizn’ Sibiri], materials of the All-Russian scientific and practical conference [materialy Vserossijskoj nauchno-prakticheskoj konferencii], 20-22. Biblioteka: Omsk. (In Russ.).

37. Wheaton, W. C., & Shishido, H. (1981). Urban concentration, agglomeration economies, and the level of economic development. Economic development and cultural change, 30(1), 17-30. https://doi.org/10.1086/452537.