Қазақстанда аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуын алдын ала болжау: принциптері, ерекшеліктері және кемшіліктері

Алдын ала болжау – аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарын жоспарлауға,шаруа-шылық кешендерінің дамуы мен жоспарлау шараларын анықтайтын, аймақтың дамуын жоспарлауға мүмкіндік беретін маңызды стратегиялық құжат. Алдын алудың мәселесін жоспарлау тек қана аймақ емес, барлық әлем үшін де, маңызды мәселе. Осыған байланысты әлеуметтік- экономикалық дамуды алдын ала болжауды қалыптастыру және қолдану проблемалары, аймақтық деңгейде қажет екендігі көптеген зерттеушілердің жұмыстарында қарастырылған. Алдын ала болжаудың негізгі мақсаты сапалы басқарушылық шешімдер қабылдаудан басталатыны, оның аймақтардың және бүкіл елдің дамуына әсер ететіндігі мақалада атап көрсетілген. Зерттеудің мақсаты Қазақстанда аймақтың даму деңгейінде әлеуметтік – экономикалық дамуы н алдын ала болжауды талдап жасау, сол сияқты алдын ала болжау сапасына кері әсер ететін факторларды анықтау. Авторлар зерттеу барысында сипаттау, бақылау, сол сияқты жүйелі-сараптау түріндегі әдістемелік комбинацияларды пайдаланған. Алдын ала болжау процестерді сипаттау жайында Bizagi Model программалық пакетін қолдану арқылы жүргізілді. Зерттеу жүргізу кезіндегі негізгі себептерге облыс деңгейінде әлеуметтік-экономикалық алдын ала болжауды құрастыруға тікелей бақылаужасау мәліметтері, сол сияқты Қазақстан Республикасыда алдын ала болжауды реттейтін нормативтік-заң актілеріне сараптама жасау нәтижелері жатады. Қойылған мақсатқа жету үшін басқарудағы жүйесінде алдын ала болжаудың рөлін анықтау, алдын ала болжау мен жоспарлаудың айырмасын атап көрсету, алдын ала болжаудың түрлері мен негізгі әдістемелерін атап көрсету, облыс деңгейінде алдын ала болжауды құру барысын сипаттау және сараптау, алдын ала болжау процедурасыннда туындаған проблемалар және оның «олқылық» жағдайларын қарастыру. Зерттеудің нәтижесінде болжауды талдап жасауға және оны тиімді пайдалануға әсер теуші шектеулерді анықтау анықталды,оларды азайту жолдары ұсынылды. Зерттеу жүргізу алдын ала болжаудың барлық барысын жақсы түсінуге, сол сияқты аймақ деңгейінде элеуметтік-экономикалық дамудың алдын ала болжауын жүргізу кезінде туындаған мәселелердің себебін түсінуге мүмкіншілік жасайды.

1. Andreev, A.V., Borisova, L.M., & Pluchevskaya, E.V. (2012). Regional Economics: Textbook for universities [Regionalnaya ekonomika: Uchebnik dlya vuzov]. Third Generation Standard Publishing House «Peter». (In Russ.).

2. Alaev, E.B. (1983). Socio-economic geography: conceptual and terminological dictionary. Moscow: Mysl. (In Russ.).

3. Ashkan, M., & Charles H. (2018). Regional economic modelling through an embedded econometric–inter-industry framework, Regional Studies, 52(9), 1237-1249, https://doi.org./10.1080/00343404.2017.1363389.

4. Brimbetova, N.J. (2018). Regional policy of new quality and localization factors of hightech industries. Ekonomika: strategiya i praktika [Economics: the Strategy and Practice], 3(47), 77-86. (In Russ.).

5. Cross, D., Ramos, J., Mellers, B., Tetlock, P. E., & Scott, D. W. (2018). Robust forecast aggregation: Fourier L 2 E regression. Journal of Forecasting, 37(3), 259-268. https://doi.org/10.1002/for.2489.

6. Dauranov, I.N., & Kozhumov, A.S. (2021). Methodology of formation of an effective model of state strategic planning and management. Ekonomika: strategiya i praktika [Economics: the Strategy and Practice], 2(16), 21-31. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-2-21-31. (In Russ.).

7. Gagarina, G.Y., Dzyuba, E., Gubarev, R. V., & Fayzullin, F. (2017). Forecasting of socioeconomic development of the Russian regions. Ekonomika Regiona [Economy of Regions], 4, 1080-1094. https://doi.org/10.17059/2017-4-9.

8. Granberg, A.G. (2004). Fundamentals of Regional Economics. Moscow: GU VSHEH. (In Russ.).

9. Hyndman, R.J., & Athanasopoulos, G. (2014). Forecasting: principles and practice. OTexts, [updated July 20, 2022; cited July 22, 2022]. Available: http://OTexts.org/fpp.

10. Ivanter, V.V., Blokhin, A.A., Borisov, V.N., Budanov, I.A., Volkonsky, V.A., Gladyshevsky, A.I., Govtvan, O.D., Golts, G.A., Gubanov, V.A., Gusev, M.S., Dolgova, I.N., Elizarov, V.V., Yemelyanov, S.S., Eroshkin, S.Yu., Kamenetsky, M.I., Komkov. N. I., Korovkin, A.G., Korolev, I.B., Ksenofontov, M.Yu., Kuzenkov, A.L., Makedonsky, S.N., Nekrasov, A.S., Panfilov, V.S., Pochukaeva, O.V., Proskurnin, A.V., Prokhorov, B.B., Rassadin, V.N., Rutkovskaya, E.A., Sinyak, Yu.V., Suvorov, A.V., Suvorov, N.V., Sutyagin, V.S., Shirov, A.A., Uzyakov, M N., Shurakov, A.G., & Frolov I.E. (2007). Applied forecasting of the national economy: Uchebnoe posobie. M.: Ehkonomist. (In Russ.).

11. Krasnov, G. I. (2013). Methodology of forecasting socio-economic development. Modern problems of science and education [Sovremennye problemy nauki i obrazovaniya], 2 [updated June 12, 2022; cited June 12, 2022]. Available: https://scienceeducation.ru/ru/article/view?id=9113. (In Russ.).

12. Khusainova, S., & Bakhvalov, S. (2018). Regional forecasting system of socio-economic development: On the example of the Regions of the Russian Federation. European Research Studies Journal, XXI (1), 588-601.

13. Magsumov, T.A. (2016). Dzhigety: The great story of a small people. Rusin, 3(45), 247-253. https://doi.org/10.17223/18572685/45/17.

14. Nurlanova, N.K. (2019). Changing the paradigm of regional policy in the XXI century (foreign experience and recommendations for Kazakhstan). Economics: the Strategy and Practice [Ekonomika: strategiya i praktika], 1(14), 41-55. (In Russ.).

15. Osipov, A.K. (1996). The economy of the region: the mechanism of integrated development. Yekaterinburg Publishing House of the Ural Branch of the Russian Academy of Sciences. https://eanbur.unatlib.ru/handle/123456789/6574?ysclid=lajngolwf9389102910. (In Russ.).

16. Ren, Y., Xia, T., Li, W., & Chen, X. (2019). Forecasting the socio-economic level of urban regions using offline and online indicators. PLoS ONE, 14(7), e0219058. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0219058.

17. Rupeika-Apoga, R., & Solovyova, I. (2016). Characteristics of SMEs as borrowers: The example of Latvia. Contemporary Issues in Finance: Current Challenges from Across Europe (Contemporary Studies in Economic and Financial Analysis), 98, 63-76. https://doi.org/10.1108/S1569-375920160000098005.

18. Stepanova, E.N. (2004). Neural network forecasting of socio-economic development of the region. Vologda: VNCC CEMI RAS. (In Russ.).

19. Svetunkov, S.G., & Svetunkov, I.S. (2010). Methods of socio-economic forecasting textbook for universities. Volume II St. Petersburg: Publishing House of SPbGUEF. (In Russ.).

20. Szabó, M., Csete, M. S., & Pálvölgyi, T. (2018). Resilient Regions from Sustainable Development Perspective. European Journal of Sustainable Development, 7(1), 395-400. https://doi.org/10.14207/ejsd.2018.v7n1p395.

21. Tetlock, P., & Gardner, D. (2015). Superforecasting: The art and science of prediction. Risks, 4(3), 24. https://doi.org/10.3390/risks4030024.

22. Tverdokhlebova, E.A. (2013). Socioeconomic forecasting as a basis for managing the development of the territory. A young scientist [Molodoi uchenyi], 7(54), 249-255. (In Russ.).

23. Vlasyuk, L.I. (2017). Regional projection of the strategic planning and forecasting system in the Russian Federation. Russian Journal of Industrial Economics [Ekonomika promyshlennosti], 10(2), 107-113. https://doi.org/10.17073/2072-1633-2017-2-107-113. (In Russ.).

24. Yandybayeva, N.V. (2016). Models and methods of forecasting the socio-economic development of the region. Problems of developing sustainable relations between the state, civil society and business: challenges of the time. Sbornik statei po materialam konferentsii, posvyashchennoi Dnyu rossiiskoi nauki [Collection of articles based on the materials of the conference dedicated to the Day of Russian Science], Balakovskii filial FGBOU VO RANKhIGS. Saratov. 165-173. (In Russ.).

25. Yandybayeva, N.V. (2018). On the peculiarities of the formation of regional forecasts. Actual problems of our time: science and society [Aktual’nye problemy sovremennosty: nauka I obshchestvo], 1(18), 18-21. (In Russ.).

26. Yuvitsa, N.V. (2018). External and internal factors of development of regional policy of the Republic of Kazakhstan. Ekonomika: strategiya i praktika [Economics: the Strategy and Practice], 4(48), 51-58.

27. Zakharova, A.V. (2010). Domestic experience of forecasting socio-economic development. Baltic Economic Journal [Baltiiskii ehkonomicheskii zhurnal], 1(3), 29–39. (In Russ.).