B2C секторындағы электрондық коммерцияға даярлық деңгейі бойынша Қазақстан аймақтарының рейтингі: бағалау әдістемесі мен ұсыныстар

Жұмыстың мақсаты Қазақстан аймақтары кескінінде электрондық коммерцияны дамыту шарттары мен факторларын бағалауға мүмкіндік беретін электрондық коммерцияға даярлық деңгейін бағалау әдістемесін әзірлеу болып табылады. Зерттеу әдістемесі композиттік индексті құрастыру, сараптамалық бағалау, бірыңғайластыру және нормалау әдістерін қолдануға негізделген. Зерттеудің ақпараттық базасын Халықаралық электр байланысы одағының, ЮНЕСКО-ның, Дүниежүзілік пошта одағының, Дүниежүзілік банктің есептіліктері, сондай-ақ ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігінің Ұлттық статистика бюросының және ҚР Ұлттық банкінің ресми деректері құрады. Әдістемені апробациялау Қазақстан аймақтарының мысалында жүргізілді, бұл B2C секторындағы электрондық коммерцияға даярлығы бойынша Қазақстан аймақтарының рейтингін жасауға мүмкіндік берді. Алынған бағалаулар Қазақстан аймақтары бойынша бірыңғай көрсеткішті және оның құрамдас көрсеткіштерін жылдар бойынша салыстыруға және B2C сегментіндегі электрондық коммерцияға даярлығының белгілі бір көрсеткіштері бойынша республикалық орташа мәндерден артта қалған аумақтарын анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеудің теориялық маңыздылығы электрондық коммерцияның инфрақұрылымдық даярылғының деңгейінің дамуын аймақаралық салыстырмалы талдау әдістемесін жетілдіруде жатыр. Зерттеудің жеке ұйғарымдары жаңа зерттеу міндеттерін қоюға негіз бола алады. Зерттеу нәтижелерін тәжірибелік қолданбалылығы әзірленген бағалау әдіснамасын Қазақстан аймақтарында электрондық коммерцияны дамыту бойынша бағдарламалық құжаттарды құрастыру үрдісінде тиісті мамандандырылған мемлекеттік органдардың жұмысында пайдалану мүмкіндігімен сипатталады. 

1. Ahluwalia, P., & Merhi, M. I. (2020). Understanding Country Level Adoption of E-Commerce: A Theoretical Model Including Technological, Institutional, and Cultural Factors. JGIM, 28(1), 1-22. https://doi.org/10.4018/JGIM.2020010101

2. Alibekova, G., Medeni, T., Panzabekova, A., & Mussayeva, D. (2020). Digital transformation enablers and barriers in the economy of Kazakhstan. Journal of Asian Finance, Economics and Busines, 7 (7), 565–575. https://doi.org/10.13106/jafeb.2020.vol7.no7.565

3. Cho, J., Ozment, J., & Sink, H. (2008). Logistics Capability, Logistics Outsourcing and Firm Performance in an E-commerce Market. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 38, 336-359. https://doi.org/10.1108/09600030810882825

4. Gibbs, J, Kraemer, K.L, & Dedric, J. (2003). Environment and policy factors shaping global e-commerce diffusion: A cross-country comparison. The Information Society, 19, 5-18.

5. Gomez-Herrera, M. E., Martens, B., & Turlea, G. (2014). The drivers and impediments for crossborder e-commerce in the EU. Information Economics and Policy, 28, 83-96. https://doi.org/10.1016/j.infoecopol.2014.05.002

6. Hawk, S. (2004). Comparison of B2C e-commerce in development countries. Marketing and Trade Electronic Commerce Research, 4 (3), 181-199. https://doi.org/10.1023/B:ELEC.0000027979.91972.36

7. Ho, S., Kauffman, J. R., & Liang P-T. (2007). A growth theory perspective on B2C e-commerce growth in Europe: An exploratory study. Electronic Commerce Research and Applications, 6 (3), 237-259. https://doi.org/10.1016/j.elerap.2006.06.003

8. Ibrahim, O. A., Muftawu, Dz. A., & Yaw, A. (2020). What drives global B2C E-commerce? An analysis of the effect of ICT access, human resource development and regulatory environment. Technology Analysis & Strategic Management, 32(7), 835-850. https://doi.org/10.1080/09537325.2020.1714579

9. Kireyeva, A.A., Nurbatsin, A.S., & Mussabalina, D.S. (2021). Exploring the impact of information and communication technology in regions of Kazakhstan. Economy of Region, 17(2), 375–388. https://doi.org/10.17059/ekon.reg.2021-2-2

10. Kireyeva, A.A., Satpayeva, Z.T., & Urdabayev, M.T. (2022). Analysis of the Digital Readiness and the Level of the ICT Development in Kazakhstan’s Regions. Economy of Region, 18(2), 464–478. https://doi.org/10.17059/ekon.reg.2022-2-12

11. Kshetri, N. (2008). Barriers to e-commerce and competitive business models in developing countries: A case study. Electronic Commerce Research and Applications, 6, 443-452. https://doi.org/10.1016/j.elerap.2007.02.004

12. Lim, K., Leung, K., Sia, Ch., & Lee, M. (2004). Is Ecommerce Boundary-Less? Effects of Individualism–Collectivism and Uncertainty Avoidance on Internet Shopping. Journal of International Business Studies, 35, 545-559. https://doi.org/10.1057/palgrave.jibs.8400104

13. Makarova, I.L. (2015). Analysis of methods for determining weight coefficients in the integral indicator of public health, Simvol nauki [Science symbol], 7, 87–94. (in Russ.)

14. Nath, V. (2001). Empowerment and governance through information and communication technologies: women’s perspective. The International Information & Library Review, 33, 317-39. https://doi.org/10.1080/10572317.2001.10762556

15. Nicoletti, G., Scarpetta, S., & Boylaud, O. (2000). Summary indicators of product market regulation with an extension to employment protection legislation. OECD Economics Department Working Papers, 226. https://doi.org/10.1787/18151973

16. OECD (2008). Handbook on Constructing Composite Indicators: Methodology and User Guide. Paris: OECD Publishing.

17. Panzabekova, A., Kireyeva, A.A., Satybadin, A.A., & Sabyr, N.S. (2020). Distribution of ICT and Analysis of the Digital Components of the Quality of Life. Journal of Distribution Science, 18 (12), 67–77. https://doi.org/10.15722/jds.18.12.202012.67

18. Panzabekova, A.Zh., Zhanbozova, A.B., & Zhumanazarov, K.B. (2020). Electronic public involvement: modern challenges for Kazakhstan. Reports of the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan, 329, 147-153. https://doi.org/10.32014/2020.2518-1483.19

19. Saltelli, A., Mundo, G., & Nardo, M. (2006). From Complexity to Multidimensionality. The Role of Composite Indicators for Advocacy of EU Reform. Review of Business and Economic Literature, LI (3), 221–235.

20. Singh, T., Jayashankar, V. J., & Singh, J. (2001). E-Commerce in the U.S. and Europe – Is Europe Ready to Compete? Business Horizons, 44(2), 6-16. https://doi.org/10.1016/S0007-6813%2801%2980017-3

21. Smith, K.T. (2009). Worldwide growth of e-commerce. E-Business, 3, 29-34. https://doi.org/10.1201/9781439809426-c4

22. Stoсk, Dzh.R., & Lambert, D.M. (2005). Strategicheskoe upravlenie logistikoj [Strategic Logistics Management], Moscow, Infra-M. (in Russ.)

23. Wang, T., Kang, J.W., & Valentine, V.F. (2020). A holistic analysis of national e-commerce and logistics development. Marit Econ Logist, 22, 500–513. https://doi.org/10.1057/s41278-020-00151-w