Энергетикалық көшу тәуекелдерінің Қазақстан экономикасының тұрақты дамуына әсері

Зерттеудің мақсаты Қазақстанның энергетикалық ауысуының келешегі мен күрделілігін айқындау, сондай-ақ бүгінгі таңда қалыптасқан қиындықтарды еңсеру үшін электр энергетикасы секторының даму бағытын талдау болып табылады. 2008 жылғы дағдарыс кезеңінде негізі қаланған көміртексіз экономикаға көшудің әлемдік тенденциялары Қазіргі уақытта екі фактордың әсерінен күшейіп келеді. Біріншіден, әлемдік қауымдастық антропогендік әсердің нәтижесі ретінде климаттың өзгеру фактісін мойындады. Екіншіден, COVID-19 пандемиясынан туындаған экономикалық дағдарыс көптеген мемлекеттерді, инвесторларды, сондай-ақ жеке компанияларды декарбонизация стратегияларын белсенді түрде жүзеге асыруға итермеледі. Бұл өсіп келе жатқан экологиялық мәселелермен ғана байланысты емес. Декарбонизация және энергетикалық ауысу технологияларды дамыту, инвестицияларды тарту және жаңа жұмыс орындарын құру арқылы экономиканың дамуын ынталандырудың тиімді құралы бола алады. Қаралған трендтің Қазақстан үшін салдарына талдау жүргізілді. Елдің стратегиялық құжаттарында көмірсутектер экспортын ұлғайту жоспарларына негізделген сақтықпен қарау тәсілі көрініс тапқаны көрсетілген. Алайда, біз бұл тәсілді сақтау бірқатар экономикалық және саяси тәуекелдерге толы деп санаймыз. Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша белгіленген тәуекелдерді нивелирлеуге бағытталған кешенді стратегиялық тәсілдерді әзірлеудің маңыздылығы атап көрсетіліп, Қазақстанның біртіндеп энергетикалық ауысуын іске асыру бойынша нақты ұсыныстар тұжырымдалды.

1. 2020 Ends earth’s warmest 10 years on record (2021). Met Office. [cited March 6, 2023]. Available at: https://www.metoffice.gov.uk/aboutus/press-office/news/weather-and-climate/2021/2020-ends-earths-warmest-10-years-on-record

2. Abbas, Q., & Chaudhry, I. S. (2017). 37, No. 1 (2017), pp. 102-113 Environmental Degradation and Economic Development Nexus in Pakistan: A Time Series Analysis. Pakistan Journal of Social Sciences, 37(1), 102-113.

3. Abbas, Q., Khan, A. R., Bashir, A., Alemzero, D. A., Sun, H., Iram, R., & Iqbal, N. (2020). Scaling up renewable energy in Africa: measuring wind energy through econometric approach. Environmental Science and Pollution Research, 27, 36282-36294. https://doi.org/10.1007/s11356-020-09596-1

4. Baloch, Z. A., Tan, Q., Iqbal, N., Mohsin, M., Abbas, Q., Iqbal, W., & Chaudhry, I. S. (2020). Trilemma assessment of energy intensity, efficiency, and environmental index: evidence from BRICS countries. Environmental Science and Pollution Research, 27, 34337-34347. https://doi.org/10.1007/s11356-020-09578-3

5. Chaudhry, I.S., Yin, W., Ali, S.A., Faheem, M., Abbas, Q., Farooq, F., & ur Rahman, S. (2021). Moderating role of institutional quality in validation of pollution haven hypothesis in BRICS: a new evidence by using DCCE approach. Environmental Science and Pollution Research, 29, 9193-9202. https://doi.org/10.1007/s11356-021-16087-4

6. From the report of Belousov A.R. (2021). Official website of the Government of the Russian Federation. [cited December 25, 2022]. Available at: http://government.ru/news/43294/#energo (In Russ.)

7. Hao, W., Abbas, Q., Ahmad, I., Alharthi, M., Hanif, I., & Taghizadeh-Hesary, F. (2021). Institutional efficiency and utility reform performance: An evidence from electricity performance in South & East Asia. Economic Analysis and Policy, 72, 549-561. https://doi.org/10.1016/j.eap.2021.09.013

8. Henderson, J., & Sen, A. (2021). The Energy Transition: Key challenges for incumbent and new players in the global energy system (No. 01). OIES Paper, ET. 9. Hordeski, M. F. (2020). Megatrends for energy efficiency and renewable energy. CRC Press. https://doi.org/10.1201/9781003151616

9. Kodaneva, S. I. (2022). Energy transition: Global trends and their consequences for Russia. Contours of global transformations: Politics, Economics, Law, 15(1), 167-185. https://doi.org/10.23932/2542-0240-2022-15-1-8 (In Russ.)

10. Kumaran, V.V., Ridzuan, A.R., Khan, F.U., Abdullah, H.B., & Mohamad, Z.Z. (2020). An Empirical Analysis of Factors Affecting Renewable Energy Consumption in Association of Southeast Asian Nations-4 Countries. International Journal of Energy Economics and Policy, 10, 48–56. https://doi.org/10.32479/ijeep.8142

11. Lyu, Y., Ali, S. A., Yin, W., & Kouser, R. (2022). Energy Transition, Sustainable Development Opportunities, and Carbon Emissions Mitigation: Is the Developed World Converging Toward SDGs-2030? Frontiers in Environmental Science, 10, 1016-1029. https://doi.org/10.3389/fenvs.2022.912479

12. Marshall, H. (2021). Net Zero Targets and GHG Emission Reduction in the UK and Norwegian Upstream Oil and Gas Industry: A Comparative Assessment. The Oxford Institute for Energy Studies. [cited March 1, 2023]. Available at: https://www.oxfordenergy.org/publications/net-zerotargets-and-ghgemission-reduction-inthe-uk-and-norwegian-upstreamoil-andgas-industry-a-comparative-assessment

13. Marteau, J. (2021) From Paris to Glasgow and beyond: Towards Kazakhstan’s carbon neutrality by 2060. World Bank. [cited March 6, 2023]. Available at: https://blogs.worldbank.org/europeandcentralasia/paris-glasgow-and-beyond-towards-kazakhstanscarbon-neutrality-2060

14. Razmjoo, A., Kaigutha, L.G., Rad, M.A., Marzband, M., Davarpanah, A., & Denai, M. (2021). A Technical analysis investigating energy sustainability utilizing reliable renewable energy sources to reduce CO2 emissions in a high potential area. Renewable Energy, 164, 46–57. https://doi.org/10.1016/j.renene.2020.09.042

15. Report (2022). Kazakhstan’s Financial Stability Report 2021. [cited February 15, 2023]. Available at: https://nationalbank.kz/file/download/79672

16. Reuters (2019). Global Companies See Climate Change Hitting Their Bottom Lines in Next 5 Years. [cited March 3, 2023]. Available at: https://www.thehindubusinessline.com/economy/globalcompanies-see-climate-change-hitting-their-bottomlines-innext-5-years/article27433152.ece

17. Roser, M. (2020). Why did renewables become so cheap so fast? And what can we do to use this global opportunity for green growth? Our World in Data. [cited February 26, 2023]. Available at: https://ourworldindata.org/cheap-renewables-growth

18. Shen, H., Ali, S. A., Alharthi, M., Shah, A. S., Basit Khan, A., Abbas, Q., & ur Rahman, S. (2021). Carbon-free energy and sustainable environment: The role of human capital and technological revolutions in attaining SDGs. Sustainability, 13(5), 2636-2655. https://doi.org/10.3390/su13052636

19. Specht, J. M., & Madlener, R. (2019). Energy Supplier 2.0: A conceptual business model for energy suppliers aggregating flexible distributed assets and policy issues raised. Energy Policy, 135, 110911-110925. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2019.110911

20. Tracker, C. (2020). Coal developers risk $600 billion as renewables outcompete worldwide, London, New York: Carbon Tracker Initiative. [cited March 6, 2023]. Available at: https://carbontracker.org/coal-developers-risk600-billion-as-renewablesoutcompeteworldwide

21. Wei, G., Asghar, N., Ahmad, I., Yin, W., Abbas, Q., ur Rahman, S., & Farooq, F. (2021). Economic growth, fiscal imbalance, and environmental sustainability: What is desirable and undesirable for developing economies? Environmental Science and Pollution Research, 28(37), 52283-52294. https://doi.org:/10.1007/s11356-021-14379-3

22. Worighi, I., Maach, A., Hafid, A., Hegazy, O., & Van Mierlo, J. (2019). Integrating renewable energy in smart grid system: Architecture, virtualization and analysis. Sustainable Energy, Grids and Networks, 18, 100226-100239. https://doi.org:/10.1016/j.segan.2019.100226

23. Wu, S., Alharthi, M., Yin, W., Abbas, Q., Shah, A. N., Ur Rahman, S., & Khan, J. (2021). The carbon-neutral energy consumption and emission volatility: The causality analysis of asean region. Energies, 14(10), 2943-2958. https://doi.org/10.3390/en14102943

24. Zheng, Zh. (2021). Improving grid interconnection to support climate change mitigation. Oxford Energy Forum. [cited March 3, 2023]. Available at: https://www.oxfordenergy.org/publications/oxford-energy-forum-thegeopolitics-ofenergy-out-with-the-oldand-in-with-the-new-issue-126/