Ғылымдағы гендерлік теңгерімсіздік: аналитикалық шолу және озық әлемдік тәжірибе

Зерттеудің мақсаты Қазақстан үшін ұсынымдар әзірлеу мақсатында ғылыми-зерттеу қызметінде гендерлік теңгерімсіздіктерді анықтаудың озық халықаралық практикаларына талдамалық шолу жасау болып табылады. Мақалада авторлар мақсаттар жүйесін, қолдау бағдарламасының саясатын және мониторингін (яғни, артықшылықты жалдау саясатын, кәсіби дамуды және гендерлік теңдік бойынша зерттеулерді көтермелеуді) қамтитын шетелдік озық стратегиялар мен тәсілдерді қарастырады. Зерттеуде STEM and ender Advancement индикаторларының матрицасын пайдалану негізіндегі шет елдердің стратегиялық бағыттары мен озық тәжірибелері талданды, сондай-ақ VosViewer бағдарламалық өнімінің базасында библиографиялық талдау жүргізілді. Библиографиялық талдау мынадай кластерлік желілерді, «Ғылым және зерттеулер», «гендерлік теңсіздік» және «жұмысқа орналасу және гендерлік сегрегация» бөлуге мүмкіндік берді. Зерттеу жұмыстарында Швеция, Дания, Норвегия Исландия, Германия, Канада, Австралия, Кувейт, Египет және Алжирдің ғылыми ортадағы гендерлік теңгерімсіздікке қарсы күрес жөніндегі озық тәжірибелері зерттелді. Анықталған практикалар ортасы менторлық бағдарламалар, квоталар бөлу, зерттеулерді қаржыландыруды жақсарту, сондай-ақ заңнамалық актілерге өзгерістер енгізу. Талдау барысында алдағы уақытта Қазақстанның жағдайына бейімделу ұсынылатын озық тәжірибелер анықталды.

1. Aguinis, H., Cummings, C., Ramani, R., & Cummings, T. (2020). “An A is an A:” The New Bottom Line for Valuing Academic Researchю. Academy of Management Perspectives, 34(1), 170–172. https://doi.org/10.5465/amp.2019.0116

2. Alter, K., Clipperton, J., Schraudenbach, E., & Rozier, L. (2019). Gender and Status in American Political Science: Who Determines Whether a Scholar is Noteworthy? Perspectives on Politics, 18(4), 1048–1067. https://doi.org/10.1017/S1537592719004985

3. Bartosch, J., Lohmeyer, N., Auschra, C., & Jackson, G. (2023). Gendered publication patterns in Socio-Economic Review. Socio-Economic Review, 21(3), 1273–1289. https://doi.org/10.1093/ser/mwad041

4. Becker, G. S. (1964). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis with Special Reference to Education. New York, USA: Columbia University Press.

5. Berger, P. L., & Luckmann, T. (1966). The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York, USA: Garden City.

6. Burns, K., Straus, S., Liu, K., Rizvi, L., & Guyatt, G. (2019). Gender differences in grant and personnel award funding rates at the Canadian Institutes of Health Research based on research content area: A retrospective analysis. PLoS Medicine, 16(10), 1-15. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1002935

7. Cheryan, S., Master, A., & Meltzoff, A. N. (2015). Cultural stereotypes as gatekeepers: Increasing girls’ interest in computer science and engineering by diversifying stereotypes. Frontiers in Psychology, 6(49). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.00049

8. Council of Canadian Academies (2012). Strengthening Canada’s Research Capacity: The Gender Dimension. The Expert Panel on Women in University Research. Report. Retrieved from https://cca-reports.ca/reports/strengthening-canadas-research-capacity-the-gender-dimension/

9. Cox, A.R., & Montgomerie, R. (2019). The cases for and against double-blind reviews. PeerJ, 7(11). https://doi.org/10.7717/peerj.6702

10. Dworkin, J. D., Linn, K. A., Teich, E. G., Zurn, P., Shinohara, R. T., & Bassett, D. S. (2020). The extent and drivers of gender imbalance in neuroscience reference lists. Nature Neuroscience, 23(8), 1-9. https://doi.org/10.1038/s41593-020-0658-y

11. Else-Quest, N. M., Hyde, J. S., & Linn, M. C. (2010). Cross-national patterns of gender differences in mathematics: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 136(1), 103-127. https://doi.org/10.1037/a0018053

12. Eurogender (1992). Athens Declaration. [cited September 04, 2023]. Available at: http://www.eurit.it/Eurplace/diana/ateneen.html

13. Gómez, C. M., Larrán Jorge, M., & Andrades, P. F. J. (2016). Gender differences between faculty members in higher education: A literature review of selected higher education journals. Educational Research Review, 18, 58–69. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2016.03.001

14. Hofstra, B., Kulkarni, V. V., Munoz-Najar G., S., He, B., Jurafsky, D., & McFarland, D. A. (2020). The Diversity-Innovation Paradox in Science. Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, 117(17), 9284–9291. http://dx.doi.org/10.1073/pnas.1915378117

15. Huang, J., Gates, A. J., Sinatra, R., & Barabási, A. L. (2020). Historical comparison of gender inequality in scientific careers across countries and disciplines. Proceedings of the National Academy of Sciences, 117(9), 4609-4616. http://dx.doi.org/10.1073/pnas.1914221117

16. Jarboe, N. (2016). WomenCount: Leaders in higher education. [cited September 04, 2023]. Available at: https://womencountblog.files.wordpress.com/2016/04/women-count-report_web_final.pdf

17. Jensen, K., Kova ́ CS, B., & Sorenson, O. (2018). Gender differences in obtaining and maintaining patent rights. Nature Biotechnology, 36, 307–309.

18. Johnson, K. A., Warr, D. J., Hegarty, K., & Guillemin, M. (2015). Small wins: An initiative to promote gender equity in higher education. Journal of Higher Education Policy and Management, 37(6), 689-701. https://doi.org/10.1080/1360080X.2015.1102820

19. Key, E. M. &Sumner, J. L. (2019). You Research like a Girl: Gendered Research Agendas and Their Implications. PS: Political Science & Politics, 52, 663–668. https://doi.org/10.1017/S1049096519000945

20. Khamzina, Z., Turlykhankyzy, K., Oryntayev, Z., Yermukhametova, S., Yessengazieva, A., & Buribayev, Y. (2022). Gender egalitarianism as a value of international labor relations. Wisdom, 24(4), 73-83. https://doi.org/10.24234/wisdom.v24i4.921

21. Kireyeva, A. A., & Satybaldin, A. A. (2019). Analysis of Gender Pay Gap in Different Sectors of the Economy in Kazakhstan. Journal of Asian Finance Economics and Business, 6(2), 231-238. https://doi.org/10.13106/jafeb.2019.vol6.no2.231

22. Kireyeva, A. A., Satpayeva, Z. T., Kenzhegulova, G. K., Kangalakova, D. M., & Jussibaliyeva, A. (2022). Kazakhstani women’s participation in online marketplaces: Benefits and barriers. Asia & the Pacific Policy Studies, 9(3), 343-369. https://doi.org/10.1002/app5.361

23. Lalami, F. (2017). Femmes algériennes: Un tableau contrasté (Women in Algeria: A picture of contrasts). Les Cahiers de l’Orient, 128, 83-90. https://doi.org/10.3917/lcdlo.128.0083

24. Larivière, V., Ni, C., Gingras, Y., & Sugimoto, C. (2013). Bibliometrics: Global gender disparities in science. Nature, 504, 211–213. https://doi.org/10.1038/504211a

25. Liani, M.L., Nyamongo, I.K., Pulford, J., & Tolhurst, R. (2021). An intersectional gender analysis of familial and socio-cultural drivers of inequitable scientific career progression of researchers in Sub-Saharan Africa. Global Health Research and Policy, 6, 30. https://doi.org/10.1186/s41256-021-00213-3

26. Llorens, A., Tzovara, A., Bellier, L., Bhaya-Grossman, I., Bidet-Caulet, A., Chang, W. K., & Dronkers, N. F. (2021). Gender bias in academia: A lifetime problem that needs solutions. Neuron, 109(13), 2047– 2074. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2021.06.002

27. Malik, M., Hussain, A., Hashmi, A., Saeed, H., Azhar, H., & Abbasi, A. (2023). Barriers to gender equity for female healthcare academicians and researchers in Pakistan: Is it still an issue? Frontiers in Public Health, 10. https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.981178

28. Mavriplis, C., Heller, R.S., Beil, C., Dam, K., Yassinskaya, N., Shaw, M.N., & Sorensen, C.C. (2010). Mind the Gap: Women in STEM Career Breaks. Journal of Technology Management & Innovation, 5(1), 140–151. https://doi.org/10.4067/S0718-27242010000100011

29. Morrison, A., & Von Glinow, M. A. (1990). Women and minorities in management. American Psychologist, 45, 200-208.

30. Nielsen, M. W. & Borjeson, L. (2019) Gender Diversity in the Management Field: Does It Matter for Research Outcomes? Research Policy, 48, 1617–1632

31. Thege, B., Popescu-Willingmann, S., Pioch, R., & Badri-Hoher, S. (2014). Paths to career and success for women in science: Findings from international research. Springer Fachmedien Wiesbaden.

32. UNESCO (2017). Measuring gender equality in science and engineering: The SAGA toolkit. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. [cited September 04, 2023]. Available at: https://uis.unesco.org/sites/default/files/documents/saga-toolkit-wp2-2017-en.pdf

33. UNESCO (2020). UNESCO science report: The race against time for smarter development. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. [cited September 04, 2023]. Available at: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000377433

34. Weisshaar, K. (2017) Publish and Perish? An Assessment of Gender Gaps in Promotion to Tenure in Academia, Social Forces, 96, 529–560.

35. West, J. D., Jacquet, J., King, M. M., Correll, S. J., & Bergstrom, C. T. (2013). The role of gender in scholarly authorship. PLoS ONE, 8(7), e66212. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0066212

36. Woodward, A. E. (2003). How to Achieve Gender Balance. Brussels Free University (Vrije Universiteit Brussel, VUB), Belgium.

37. World Economic Forum. (2023). The Global Gender Gap Report 2023. [cited September 04, 2023]. Available at: https://www.weforum.org/reports/global-gender-gap-report-2023.