Ұлттық біліктілік жүйесін адами капиталдың жаңа сапасының қалыптасу факторы ретінде жетілдіру

Жұмыстың мақсаты - экономиканы цифрландыру жағдайында еңбек нарығындағы адами капиталдың сапасын жақсарту мақсатында біліктілік жүйесін қалыптастыру тәсілдерін зерттеу. Мақалада ұлттық біліктілік жүйесін (ҰБЖ) құру негізінде кәсіптік және білім беру саласын сапалы жаңғырту мәселелері талқыланады. ҰБЖ-нің негізгі элементі болып табылатын кәсіби стандарттарды әзірлеу әдіснамасы зерттеліп, құзыреттілікке негізделген әдісті қолдана отырып, осы процесті жетілдіру бойынша ұсыныстар беріледі.Зерттеу нәтижелері қазіргі уақытта Қазақстанның ҰБЖ өзінің қалыптасу қезеңінде екенін көрсетті. Оның үстіне оның қалыптасу процестері өте күрделі және қарама-қайшы. ҰБЖ-нің қазіргі модельдерінің құрамы мен мазмұнын талдау негізінде анықталған басты кемшілік - бұл мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары мен білім беру бағдарламалары сияқты іргелі элементтердің болмауы, бұл тәжірибемен сыналған дамыған елдердің озық тәжірибелеріне қайшы келеді.Негізгі әдіснамалық проблема - қазіргі уақытта дамыған ұлттық және салалық біліктілік шеңберлерінде және кәсіби стандарттарда цифрлық құзыреттер тәуелсіз компонент ретінде енгізілмеген. Ұйымдастырушылық проблема жеткіліксіз үйлестірілген және тиімді институционалдық және ұйымдастырушылық механизмде жатыр, бұл қазіргі мемлекеттік атқарушы органдардың жүйесінде бар кедергілерге байланысты. Бұл еңбек және білім беру салаларына әсер ететін ҰБЖ құру жөніндегі жұмыс жеткілікті түрде өзара байланысты емес және уақыт бойынша үйлеспегенінен көрінеді.ҰБЖ: қалыптастырудың қазіргі қолданыстағы институционалдық және ұйымдастырушылық механизмын жетілдіру үшін уәкілетті мемлекеттік орган немесе даму институтын құру туралы мәселені қарастырған жөн. Бұл адами капиталдың жаңа сапасын қалыптастыру үшін жағдай жасауға бағытталған және ішкі және сыртқы еңбек нарығындағы оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған толыққанды тиімді ҰБЖ құру бойынша жұмыстың ауқымы мен күрделілігіне байланысты.

ұлттық біліктілік жүйесі, құзыреттілік, адами капитал, кәсіби стандарттар, білім, национальная система квалификаций, компетенции, человеческий капитал, профессиональные стандарты, образование

1. Назарбаев Н.А. Социальная модернизация Казахстана: двадцать шагов к Обществу всеобщего труда. - URL: http://www. centrasia.ru/newsA.php?st=1341904080 (дата обращения 05.05. 20190).

2. Чуланова З.К. Качественное образование - платформа развития человеческого потенциала // Духовная сфера общества. - 2012. - № 9. - С.171- 175.

3. Проект развития человеческого капитала. - URL: https://www.vsemirnyjbank.org/ ru/publication/human-capital (дата обращения: 12.05.2017).

4. Schultz T.W. Investment in Education: Equity-Efficiency Quandary. - Chicago: University of Chicago Press, 1972. - 497 р.

5. Becker G.S. Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education. - URL: http://www.nber.org/books/beck75- 1. (дата обращения: 12.05.2017).

6. World Development Report - 2019. The Changing Nature of Work. - World Bank, 2019. - 151 p.

7. What are competencies and why are they needed? - URL: https://www.specialist.ru/news/1673/ chto-takoe-kompetencii-i-zachem-oni-nuzhni

8. Rankin N. The new prescription for performance: the eleventh competency benchmarking survey. // Competency & Emotional Intelligence Benchmarking. - 2004. - № 5. - URL: https://www. hr_portal.ru (дата обращения 25.07.2018).

9. Hecklau F., Galeitzke M., Flachs S., Kohl H. Holistic Approach for Human Resource Management in Industry 4.0. Procedia CIRP. - 2016. - № 54. - P.1-6. DOI: 10.1016/j.procir.2016.05.102.

10. Becker M. Personnel development - education, promotion and organizational development. 6th ed. - Stuttgart: Schäffer-Poeschel, 2013. - 215p.

11. Moravec, J. W. Knowmad Society. - Minneapolis: Education Futures, 2013. - 272 p.

12. Mcclelland D.C. The Achieving Society. - Martino Fine Books, 2010. - 530 pp.

13. Boyatzis R.E. The competent manager: a model for effective performance. - John Wiley & Sons, 1982. - 308 р.

14. Софинский Н.А. Профессиональные стандарты. - URL: http://www.niitss.ru/analytics/ publications/post_62.html (дата обращения 25.07.2018).

15. Об утверждении Методических рекомендаций по разработке и оформлению отраслевых рамок квалификаций. Приказ Министерства труда и социальной защиты населения РК от 18.01.2019 года, №25. - URL: https://www. enbek.gov.kz/ru/node/360541 (дата обращения 05.05. 2020).

16. McEvoy G.M., Hayton J.C., Warnick A.P., Mumford T.V., Hanks S.H., Blahna M.J. A Competency-Based Model for Developing Human Resource Professionals. // Journal of Management Education. - 2005. - № 29. - P.73-83. - DOI: 10.1177/1052562904267538

17. Васина Е.В. Организационно-экономические основы управления компетентностной идентификацией в системе профессионального образования. - СПб., 2011. - 120 c.

18. Iwamoto H., Takahashi M. A Quantitative Approach to Human Capital Management. // Procedia - Social and Behavioral Sciences. - 2015. - № 172. - P.112-119.

19. Chulanova Z.K. Professional standards as a factor of adaptation of human resources to the industry 4.0: approaches to development and implementation. // Journal of Human Resource Management. - 2019. - Vol. XXII, 1. - P.12-20.

20. Олейникова О.Н., Муравьева А.А. Профессиональные стандарты: принципы формирования, назначение и структура: методическое пособие. - М., 2011. - 125 с.

21. Более половины выпускников не трудоустроены. Центр деловой информации. - URL: www.kapital.kz/gosudarstvo/74751/bolee-poloviny- vypusknikov...html (дата обращения 27.12.2018 г.)

22. Об утверждении государственных общеобязательных стандартов образования всех уровней образования. Приказ министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года, № 604. - URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/ V1800017669 (дата обращения 06.012. 2019).

23. The Global Competitiveness Report 2018. - World Economic Forum, 2018. - 393 p.

24. PIAAC (Programme for the International Assessment of Adult Competencies). - URL: http:// www.piaac.kz/ (дата обращения 05.05. 2020).

25. Об утверждении Плана поэтапной разработки национальной системы квалификаций. Постановление Правительства Республики Казахстан от 18 июня 2013 года, № 616. - URL: https://tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo_respubliki_ kazahstan_premer_ministr_rk/konstitutsionnyiy_ stroy_i_osnovyi_gosudarstvennogo_upravleniya/id- P1300000616/ (дата обращения 05.05. 2020).

26. Об утверждении Национальной рамки квалификаций. Совместный приказ министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 24 сентября 2012 года, № 373-ө-м и министра образования и науки Республики Казахстан от 28 сентября 2012 года, № 444. - URL: https:// www.enbek.gov.kz/ru/node/348943 (дата обращения 05.05. 2020).

27. Об утверждении государственных общеобязательных стандартов образования соответствующих уровней образования. Постановление Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года, № 1080. - URL:: http://adilet.zan.kz/rus/ docs/P1200001080

28. Об утверждении Правил разработки государственных общеобязательных стандартов образования. Приказ министра образования и науки Республики Казахстан от 25 ноября 2014 года,№ 484. - URL: https://tengrinews.kz/zakon/ pravitelstvo_respubliki_kazahstan_premer_ministr_rk/ obpazovanie/id-V14H0009997 (дата обращения 05.05. 2020).

29. О внесении изменений и дополнений в постановление Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года, № 1080, «Об утверждении государственных общеобязательных стандартов образования соответствующих уровней образования. Постановление Правительства Республики Казахстан» - URL: http://base.spinform. ru/show_doc.fwx?rgn=85702 (дата обращения 05.05. 2020)

30. Методические рекомендации для вузов по проектированию образовательных программ. Разработано по заказу МОН РК, 2017. - URL: http:// webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:eL- Od_P8tRkJ (дата обращения 23.01. 2020)

31. Об утверждении государственных общеобязательных стандартов образования всех уровней образования Приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года, № 604. - URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/ V1800017669 (дата обращения 06.12. 2019).

32. Аскар Мамин поручил ускорить утверждение профстандартов. - URL: https://kapital. kz/gosudarstvo/83143/askar-mamin-poruchil-uskorit- utverzhdeniye-profstandartov.html (дата обращения 05.06. 2020).

33. Ivanov D. The way to the top. Factors of success. What is more important: soft skills or hard skills? // Managing Human Potential. - 2010. - № 3. - URL: http://www.colloquium.ru/article/hard_soft/hard_ soft.php (дата обращения 05.05. 2020).

34. Вопросы развития Национальной системы квалификаций обсудили в столице. Центр развития трудовых ресурсов. 28.08.2019 - URL: https://iac.enbek.kz/ru/node/705 (дата обращения 05.05. 2020).

35. Жулмухаметова Ж. Министерства и «Атамекен» шестой год пытаются выполнить поручение Президента. Мультимедийный информационно-аналитический портал. - 25 апреля 2018. - URL: https://informburo.kz/novosti/ministerstva-i-atameken-shestoy-god-pytayutsya-vypolnit- poruchenie-prezidenta.html (дата обращения 07.06. 2020).

36. МТСЗН и МОН договорились о совместной работе по внедрению Национальной системы квалификаций. Официальный интернет-ресурс Министерства труда и социальной защиты РК. - URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/ enbek/press/news/details/mtszn-i-mon-dogovorilis-o-sovmestnoy-rabote-po-vnedreniyu-nacsistemy- kvalifikaciy?lang=ru (дата обращения 07.06. 2020).