Қаржылық даму мен экономикалық өсу арасындағы байланысты талдау: өтпелі экономикалы елдер мысалында

Экономикалық өсудің себептерінің бірі деп саналатын қаржылық даму – соңғы жылдары әдебиетте ең көп талқыланған мәселелердің бірі. Қаржылық даму дегеніміз – елде қолданылатын қаржы құралдарының өсуі және осы құралдарды пайдалану қарқындылығы болып табылады. Жалпы алғанда, қаржылық жүйенің көлемі, мөлшері мен сапасының өзгеруі деп те анықтауға болады. Қаржылық даму мен экономикалық өсудің арасындағы себептік байланыстың бар-жоғы туралы теориялық және эмпирикалық зерттеулердің тарихы тереңде. Экономикалық өсу және экономикалық даму тұжырымдамалары әр кезеңде дамыған және дамушы елдер үшін маңызды. Өйткені бұл ұғымдар тек экономикалық қана емес, сонымен бірге әлеуметтік және саяси параметрлерді қамтитын ұзақ мерзімді процесс болып табылады.
Қаржы нарығын дамыту экономикалық өсуді арттырудағы саясат құралы бола алады деген идея қаржы нарықтарының дамуын жеделдетті. Алайда, қаржы нарығының дамуы мен экономикалық өсімнің арасындағы байланыс қайшылықтарды тудырды. Қаржылық даму мен экономикалық өсу арасындағы себептердің бағытын анықтау экономикалық өсуді арттыру саясатын анықтау тұрғысынан өте маңызды. Алайда, осы тақырыптағы эмпирикалық зерттеулер нәтиже тұрғысынан әртүрлі болғанымен, себептік бағыт бойынша консенсус жоқ.
Бұл зерттеудің мақсаты – Думитреску және Хурлин (2012) әзірлеген Грэнджердің себептілік сынағы арқылы өтпелі экономикалы елдердің қаржылық дамуы мен экономикалық өсу арасындағы байланысты зерттеу. Пайдаланылған жылдық деректер жиынтығы 1995-2018 жылдарды қамтиды. Осы зерттеудің нәтижесінде өтпелі экономикалы елдердегі қаржылық дамудан экономикалық өсуге ауысудың бір жақты себеп-салдарлық байланысы анықталды. Бұл нәтиже жеткізуші-гипотезаның осы елдерде жарамды екенін көрсетеді.

1. Syzdykova A. Doğrudan yabancı yatırımlar ve ekonomik büyüme ilişkisi: geçiş ülkeleri için panel veri analizi //Journal of Research in Economics. – 2020. – Т. 4. – N 1. – С. 78-90.

2. Williamson O. E. Transaction cost economics //Handbook of new institutional economics. – Springer, Berlin, Heidelberg, 2008. – С. 41-65.

3. Hassan M. K., Sanchez B., Yu J. S. Financial development and economic growth: New evidence from panel data //The Quarterly Review of economics and finance. – 2011. – Т. 51. – N 1. – С. 88-104.

4. Liang Q., Jian-Zhou T. Financial development and economic growth: Evidence from China //China economic review. – 2006. – Т. 17. – N 4. – С. 395-411.

5. Ductor L., Grechyna D. Financial development, real sector, and economic growth //International Review of Economics & Finance. – 2015. – Т. 37. – С. 393-405.

6. Ayadi R. et al. Financial development, bank efficiency, and economic growth across the Mediterranean //Economic and social development of the Southern and Eastern Mediterranean countries. – Springer, Cham, 2015. – С. 219-233.

7. Ak M. Z., Altıntaş N., Şimşek A.S. Türkiye’de finansal gelişme ve ekonomik büyüme ilişkisinin nedensellik analizi// Doğuş Üniversitesi Dergisi. – 2016. – Т. 17. – N 2. – С. 151-160.

8. Afşar A. Finansal gelişme ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki //Muhasebe ve Finansman Dergisi. – 2007. – N 36. – С. 188-198.

9. Ghirmay T. Financial development and economic growth in Sub‐Saharan African countries: evidence from time series analysis //African Development Review. – 2004. – Т. 16. – N. 3. – С. 415- 432.

10. Atindéhou R. B., Gueyie* J. P., Amenounve E. K. Financial intermediation and economic growth: evidence from Western Africa //Applied Financial Economics. – 2005. – Т. 15. – N 11. – С. 777-790.

11. Mehl A., Vespro C., Winkler A. 12. Financial sector development in South-Eastern Europe: quality matters //Financial development, integration and stability: evidence from central, eastern and southeastern Europe. – 2006. – С. 186.

12. Ang J. B., McKibbin W. J. Financial liberalization, financial sector development and growth: evidence from Malaysia //Journal of development economics. – 2007. – Т. 84. – N 1. – С. 215-233.

13. Khan M. A., Qayyum A. Trade, financial and growth nexus in Pakistan. – Economic Analysis Working Papers, 2007. – 2007, 14.

14. Kenourgios D., Samitas A. Financial development and economic growth in a transition economy: Evidence for Poland //Journal of Financial Decision Making. – 2007. – Т. 3. – N 1. – С. 35-48.

15. Hagmayr B., Haiss P. R., Sümegi K. Financial sector development and economic growth-evidence for southeastern Europe //Available at SSRN 968253. – 2007.

16. Saci K., Holden K. Evidence on growth and financial development using principal components // Applied Financial Economics. – 2008. – Т. 18. – N 19. – С. 1549-1560.

17. Ağayev S. Geçiş Ekonomilerinde Liberalleşmenin Ekonomik Büyüme Üzerinde Etkisi.// Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. – 2012. – Т. 21. – N 3.

18. Altıntaş H., Ayrıçay Y. Türkiye’de finansal gelişme ve ekonomik büyüme ilişkisinin sınır testi yaklaşımıyla analizi: 1987–2007. // Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.– 2010. – N.10. – С. 71-98.

19. Adnan Hye Q. M., Islam F. Does financial development hamper economic growth: empirical evidence from Bangladesh //Journal of Business Economics and Management. – 2013. – Т. 14. – N 3. – С. 558-582.

20. Jedidia K. B., Boujelbène T., Helali K. Financial development and economic growth: New evidence from Tunisia //Journal of Policy Modeling. – 2014. – Т. 36. – N 5. – С. 883-898.

21. Batuo M., Mlambo K., Asongu S. Linkages between financial development, financial instability, financial liberalisation and economic growth in Africa // Research in International Business and Finance. – 2018. – Т. 45. – С. 168-179.

22. Soultanaeva A. Financial intermediation and economic growth: Evidence from the Baltic countries // Umeå economic studies. – 2010. – N 817.

23. Cojocaru L. et al. Financial development and economic growth in transition economies: Empirical evidence from the CEE and CIS countries //University of Delaware, Working Paper. – 2011. – Т. 22.

24. Aydın M. K., Ak M. Z., Altıntaş N. Finansal Gelişme’nin Büyüme’ye Etkisi: Türkiye Özelinde Nedensellik Analizi //Maliye Dergisi. – 2014. – Т. 167. – С. 149-162.

25. Mercan M., Göçer İ. The effect of financial development on economic growth in BRIC-T countries: Panel data analysis //Journal of Economic and Social Studies. – 2013. – Т. 3. – N 1. – С. 199.

26. Dudian M. et al. Financial development and economic growth in Central and Eastern Europe // Theoretical and Applied Economics. – 2013. – Т. 20. – N 8. – С. 59-68.

27. Akinci G. Y., Akinci M., Yilmaz Ö. Financial development-economic growth nexus: A panel data analysis upon OECD countries //Hitotsubashi Journal of Economics. – 2014. – С. 33-50.

28. Arıç K. H. The effects of financial development on economic growth in the European Union: a panel data analysis //International journal of economic practices and theories. – 2014. – Т. 4. – N 4. – С. 466-471.

29. Petkovski M., Kjosevski J. Does banking sector development promote economic growth? An empirical analysis for selected countries in Central and South Eastern Europe //Economic research-Ekonomska istraživanja. – 2014. – Т. 27. – N 1. – С. 55-66.

30. Obradović S., Grbić M. Causality relationship between financial intermediation by banks and economic growth: Evidence from Serbia //Prague Economic Papers. – 2015. – Т. 24. – N 1. – С. 60-72.

31. Dumitrescu E. I., Hurlin C. Testing for Granger non-causality in heterogeneous panels //Economic modelling. – 2012. – Т. 29. – N 4. – С. 1450-1460.

32. Pesaran M. H. A simple panel unit root test in the presence of cross‐section dependence //Journal of applied econometrics. – 2007. – Т. 22. – N 2. – С. 265- 312.

33. De Hoyos R. E., Vasilis S. Testing for crosssectional dependence in panel-data models. Stata Journal, 6 (4): 482-496 //View at. – 2006. – Т. 6. – N 4. – С. 482-490.

34. Syzdykova A., Tanrıoven C., Nahipbekova, S., Kuralbayev, A. The effects of changes in oil prices on the Russian Economy// Revista Espacios. – 2019. – Т. 40. – N14. – С. 39-52.

35. Tatoğlu F. Y. Panel zaman serileri analizi // İstanbul: Beta Yayınları. – 2017.