Қазақстандағы адам дамуы: мәселелері мен талдау әдістері

Адам мүмкіндіктерінің ең маңыздысы - лайықты өмір сүру деңгейіне қол жеткізу және салауатты және ұзақ өмір сүру мүмкіндігі. Бұл мақаланың мақсаты – Қазақстандағы адам дамуы индексін өлшеудің негізгі көрсеткіштерінің динамикасын талдау. Ғылыми зерттеулердің ақпараттық базасы адам дамуының негізгі көрсеткіштері саласындағы ресми статистикалық ақпарат, сонымен қатар жақын және алыс шетелдердің бірқатар отандық ғылыми және мерзімді басылымдары мен журналдары болды. Ғылыми зерттеулерді жүргізу барысында жалпы ғылыми зерттеу әдістемесі, оның ішінде аналитикалық әдіс, статистикалық әдіс, сонымен қатар салыстырмалы, логикалық және статистикалық талдау құралдарын пайдалана отырып, ақпаратты графикалық түсіндіру әдісі қолданылды. Аналитикалық әдіс аясында бірқатар блоктарды қамтитын өмір сапасының көрсеткіштерінің кешеніне талдау жасалды. Аналитикалық әдіс адамдардың денсаулығын, білім деңгейін және нақты табыс деңгейін бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіштерді талдау арқылы адам дамуы саласындағы экономикалық жетістіктердің ағымдағы жағдайын анықтауға мүмкіндік берді. Статистикалық әдіс аясында жеке индикативті көрсеткіштерді талдау және нақтылау жүргізілді. Зерттеу барысында адами даму индексін (бұдан әрі - АДИ) бағалау үшін көрсеткіштер блогы айқындалды, оларға талдау жүргізілді және өңірлер мен елді мекендердің типтері бойынша деңгейлер сараланды. Қазақстандағы жан басына шаққандағы нақты жалпы өнімнің талдауы және табыстардағы барлық диспропорцияларды ескере отырып, нақты ақшалай табыстар көрсеткіші жасалды. Халықтың топтарға квинтилдік бөлінуін талдау нәтижесінде табыстарды бөлудегі қалыптасқан теңсіздіктің ұлғаюының негізгі себептерінің бірі – бұл табыстарды қайта бөлудің қолданыстағы жүйесінің жетілмегендігі анықталды. Қазақстан Республикасының экономикалық саясатының басым міндеттерінің бірі адами даму болып табылады. Осыған байланысты кедейлікті азайту және өмір сүру сапасын арттыру бойынша адамға бағытталған саясатты әзірлеу және іске асыру қажеттілігі негізделген.

1. Currie, J., Schwandt, H. (2016). Mortality inequality: The good news from a county-level approach. The Journal of Economic Perspectives, 30(2), 29–52. https://doi.org/10.1257/jep.30.2.29

2. Kaneva, M.A., Avksent’ev, N.A., & Bajdin, V.M. (2015). Gotovnost’ platit’ za dobrovol’noe medicinskoe strahovanie na uslovijah sofinansirovanija: regressionnyj analiz. Finansovyj zhurnal, 5(27), 80–90

3. Laupacis, A., et al. (1992). How attractive does a new technology have to be to warrant adoption and utilization? Tentative guidelines for using clinical and economic evaluations. Canadian Medical Association Journal, 146, 473–481

4. Danyliv, A., et al. (2013). Willingness to pay for physician services at a primary contact in Ukraine: results of a contingent valuation study. BMC Health Services Research, 13, 208. https://doi.org/10.1186/1472-6963-13-208

5. Grundmann, R & Stehr, N. (2001). Why is Werner Sombart Not a Part of the Core of Classical Sociology?, 1 (2), 257-287. https://doi.org/10.1177/14687950122232558

6. Becker, G.S. (1993). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis with Special Reference to Education. — Third Edition. — Chicago and London: The University of Chicago Press. 4(20), 110-130. ISBN 0-226-04119-0.

7. Громов И. А., Мацкевич А. Ю., Семёнов В.А. (1996). Формальная социология Г. Зиммеля, 1(8), 1-28

8. Faden, R. & Leplege, A. (1992). Assessing quality of life: Moral implications for clinical practice. Medical Care, 5(1), 166-175

9. Спанкулова Л.С., Нурулы Е., Керимбаев А.Р., Аймаханова А.Ш. (2021). Влияние социально-экономических факторов на готовность населения поддерживать и накапливать капитал здоровья. Экономика: стратегия и практика, 16(3), 177-191. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-3-177-191

10. Tambor, M., et al. (2014). Willingness to pay for publicly financed health care services in Central and Eastern Europe: Evidence from six countries based on a contingent valuation method. Social Science & Medicine, 116, 193–201

11. Фахрутдинова Е. В. (2010). Качество жизни населения в системе социально-экономических отношений: институциональный подход. Диссертация на соискание учёной степени доктора экономических наук. Казанский государственный финансово-экономический институт. Казань.

12. Хаджалова Х.М. (2013). Институциональные основы регулирования качества жизни в регионах. Региональные проблемы преобразования экономики, 4(1), 290-299.

13. Тютюнникова С.В., Бервено О.В. (2014) Институциональное обеспечение качества жизни. Институты и механизмы регулирования в условиях глобальной нестабильности. Монография по материалам XII Международной научно-практической интернет-конференции. Ростов-наДону, 63-172.

14. Сайт Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК. (2020). https://stat.gov.kz/official/dynamic

15. Spankulova, L.S. (2016). Udovletvorennost’ kachestvom zhizni, svjazannogo so zdorov’em v zavisimosti ot urovnja dohodov naselenija, prozhivajushhih v oblastjah s vysokim jekologicheskim riskom. Psihologicheskoe zdorov’e lichnosti: teorija i praktika: sbornik nauchnyh trudov po materialam III Vserossijskoj nauchno-prakticheskoj konferencii, 128– 130.

16. «ПРООН. 2019. Доклад о человеческом развитии за 2019 год. За пределами доходов, за пределами средних значений, за пределами сегодняшнего дня: неравенство в человеческом развитии в 21 веке. Нью-Йорк. (2020). Получено из http://hdr.undp.org/en/content/human-developmentreport-2019

17. Отчёт о человеческом развитии 2020. Следующий рубеж: человеческое развитие и антропоцен. (2020). Получено из URL: http://hdr.undp.org/en/content/human-development-report-2020