Қазақстан экономикасында үй шаруашылықтарының іскерлік белсенділігінің экономикалық ынталандыруы

Ғылыми мақаланың мақсаты Қазақстанның «жаңа» экономикасы жағдайында ауыл тұрғындарының іскерлік белсенділігін арттыру проблемасын зерттеу және жеке қосалқы шаруашылықтардың экономикалық қызметін ынталандыру үшін ұсыныстар әзірлеу болып табылады. Ғылыми таным мен әдебиетті шолудың классикалық әдістерін қолдану теориялық негіздерді зерделеуге және оның үй шаруашылығы экономикасына қолданылуына қатысты «іскерлік белсенділік» санатының экономикалық мәнін ашуға мүмкіндік берді. Макроэкономикалық талдау негізінде Қазақстан экономикасының негізгі көрсеткіштері мен даму үрдістері зерделенді, елдің ЖІӨ-дегі ауыл шаруашылығы экономикасының үлесі айқындалды. Ұлттық экономиканың жалпы құрылымындағы ауыл шаруашылығы экономикасы ұзақ мерзімді перспективада басым салаға айналуы мүмкін екендігі анықталды, бұл дамыған бәсекелестік жағдайында Агробизнес субъектілері қызметінің нәтижелілігіне негізделген. Ауылдық жерлердегі халықтың 58%-ы өзін-өзі жұмыспен қамтығандар, ал халықтың 46%-ы өздерінің негізгі қажеттіліктерін қамтамасыз ете алмайтыны расталды, өйткені табыстың жалғыз көзі мемлекеттік бюджеттен трансферттік төлемдер (әлеуметтік жәрдемақылар) болып табылады. Инфляция деңгейі үй шаруашылығының нақты кірісіне айтарлықтай әсер ететіні анықталды. Агробизнесті ұйымдастыру нысаны ретінде жеке қосалқы шаруашылықтардың іскерлік белсенділігін олардың қалыптасу және даму ерекшеліктерін ескере отырып экономикалық ынталандыру моделі ұсынылған, бұл Қазақстанның ауыл шаруашылығы экономикасына бір мәнді әсер етеді.

1. Alpysbaeva, S.N., Shuneev, Sh.Zh., Zhanakova, N.N. & Beisengazin K.S. (2021). Formation of long-term fiscal sustainability of Kazakhstan with the application of the rule of structural balance of the budget. Economics: the Strategy and Practice, 16(3), 117-127. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-3-117-127

2. Belov, A.I. (2011) Indicators and factors of competitiveness of the national economy. News of PSPU named after V. G. Belinsky, 24, 204-211.

3. Chernova, O.A., Mitrofanova, I.V., Adamichkova, I.I. & Kleitman,E. V. (2022) Digitalization of agriculture - a vector of strategic development of agro-industrial regions of Russia. AGRIS on-line Papers in Economics and Informatics, 14(1), 45-58. https://doi.org/10.7160/aol.2022.140104

4. Fatkhullina, A.A. (2014) Business activity as a multilevel category. Actual problems of economics and law, 1(29), 166-172.

5. Gavrilenko, I.G. (2012) Development of business activity of the population through the formation of the institute of self-government in the housing sector. Civil Society in Russia: status, trends, prospects: collection of scientific papers, 11-21.

6. Hilden, M., Jokinen, P., & Aakkula, J. (2012). The Sustainability of Agriculture in a Northern Industrialized Country—From Controlling Nature to Rural Development. Sustainability, 4, 1-17. https://doi.org/10.3390/SU4123387

7. John, W. & Barrett, C. (2017). Agricultural development and economic transformation. Cornell University Ithaca, New York.

8. KASE (2022). Agricultural industry of the Republic of Kazakhstan [updated 10 July 2022; cited 30 July 2022]. Available at: https://adilet.zan.kz/rus/docs

9. Kekchebaev, E. & Zhakupova G. (2021). Marketing research of agriculture of Kazakhstan - Economics of Kazakhstan [updated 10 July 2022; cited 30 July 2022]. Available at: https://marketingcenter.kz/20/rynok-selskoe-khoziaistvo-kazakhstan.html#skhapk

10. Latruffe, L., Bravo-Ureta, B., Carpentier, A., Desjeux, Y. & Moreira, V.H. (2017). Subsidies and Technical Efficiency in Agriculture: Evidence from European Dairy Farms. American Journal of Agricultural Economics, 99, 783-799. https://doi.org/10.1093/ajae%2Faaw077

11. Lipatova, N. N. & Mamai, O. V. (2020). Model of agricultural cooperation development. Intelligence, Innovation, Investments, 1, 43-50. https://doi.org/10.25198/2077-7175-2020-1-43

12. Moiseenko, Zh. N. (2021) Directions of state support of small forms of management. Donetsk. Donskoy GAU.

13. National Bank (2022). National Bank of the Republic of Kazakhstan [updated 10 July 2022; cited 30 July 2022]. Available at: https://www.nationalbank.kz/ru

14. National project (2021). National project for the development of the agro-industrial complex of the Republic of Kazakhstan for 2021-2025 updated 20 July 2022; cited 10 August 2022]. Available at: https://primeminister.kz/ru

15. Nurmukhametov, N.N. Bauer, M.Sh. & Moldakenova, E.K. (2022) Information and marketing support for the competitiveness of agricultural cooperatives. Problems of AgriMarket, 1, 160-169.

16. Skalnaya, M. (2018). Incomes of rural population as a factor of social sustainability of rural territories. Agro-industrial complex: Economics Management, 1, 62-71.

17. SULARU (2022). Kazakhstan’s GDP. [updated 10 July 2022; cited 30 July 2022]. Available at: https://www.sularu.com/vvp/KAZ

18. Rodina, T.E. & Adelheim. E.E. (2020) Methodology for assessing the economic efficiency of agriculture at the regional level. International Research Journal, 9 (99), 197-201.