Қазақстандағы өңірлік бағдарламаларды бағалау практикасына сыни талдау

Соңғы жылдары Қазақстанда мемлекеттік бағдарламаларды бағалау тақырыбына назар артуда. Бағдарламаларды бағалаудың институционалдық және құқықтық базасы қалыптастырылды. Алайда, әдебиеттерге шолу бағалау практикасын зерттеуге, әсіресе аймақтық деңгейде, аз ғана талпыныс жасалғанын көрсетеді. Оның қаншалықты тиімді және пайдалы екендігі аз зерттелген. Бұл сұраққа жауап беру үшін бағалау жүйесін диагностикалау және бағалау өте маңызды. Осы мақаланың мақсаты – Қазақстандағы аймақтық бағдарламаларды бағалау тәжірибесінің сапасын бағалау. Мақалада қолданыстағы бағалау тәжірибесінің үш негізгі және танылған стандартқа, атап айтқанда құндылықтық аспекті, жарамдылық және пайдалылық стандарттарына қаншалықты сәйкес келетінін түсіну үшін мета-бағалау құралы қолданылады. Іріктеме ретінде өңірлік Тексеру комиссияларының дайындаған бағалау туралы есептер пайдаланылды. Аталған зерттеу қазақстандық мәнмәтінде бағалаудың танылған стандарттары мен мета-бағалау стратегияларын қолданудың алғашқы әрекеті болып табылады. Осыған байланысты стандарттардан кейбір айырмашылықтар болуы мүмкін деп болжанған болатын. Алынған нәтижелер, осы гипотезаны растай отырып, бағдарламаларды аймақтық деңгейде бағалау осы стандарттардан едәуір артта қалатынын көрсетті. Мақалада аймақтық бағдарламаларды бағалаудың дұрыстығы мен негізділігіне нұқсан келтіретін көптеген тұжырымдамалық және әдіснамалық мәселелер анықталды. Мақала академиялық және сараптамалық топтардағы пікірталастарды ынталандырады деп күтілуде. Сонымен қатар, жетілдіруді қажет ететін негізгі бағыттарды анықтай отырып, мақала бағалау саласын реформалауға және саясатты және шешімдерді сапалы әзірлеуге ықпал етуі мүмкін. Осылайша салық төлеушілердің ақшасын үнемдеуге және адамдардың әл-ауқатын жақсартуға әсерін тигізе алады. Соңында мақалада бағалау практикасын жаңғырту бойынша бірқатар ұсынымдар беріледі.

1. Legal information system of Regulatory Legal Acts of the Republic of Kazakhstan (Adilet), (2020). https://adilet.zan.kz/

2. Akorda, (2020). The Address of the President of the President of the Republic of Kazakhstan at the government meeting [akorda. kz]. Official website of the President of Kazakhstan; 2020. [Updated January 24, 2020; cited November 2, 2021]. Available: https://www.akorda.kz/ru/speeches/internal_political_affairs/in_speeches_and_addresses/vystuplenie-prezidenta-kasym-zhomarta-tokaevana-rasshirennom-zasedanii-pravitelstva-respublikikazahstan.

3. Alibekova, B., Akimova, B. & Ahmetova A. (2019). The formation and current state of audit commissions in the system of state audit bodies. Statistics, accounting and audit, 1(72). 16-21.

4. Alibekova, G., Tayova, G. & Ilmaliyev, J. (2018). Evaluation issues of support programs of commercialization of scientific development in Kazakhstan. Complex use of mineral resources, 4(307). 181-191.

5. Aymagambetov, E. & Tyngisheva, A. (2019). Modern state of the healthcare system in Karaganda region. Karaganda University Bulletin, 2, 11-17.

6. Baimbetov, M. (2019). Implementation evaluation of state programs in the Republic of Kazakhstan. Bulletin of the Omsk Regional Institute, 3, 43-46.

7. Bopiyeva, Z. & Kazakova, T. (2009a). Kazakhstan’s experience in impact evaluation of state programs. Bulletin of Legislature Institute of the Republic of Kazakhstan, 2(14), 20-27.

8. Bopiyeva, Z. & Kazakova. T. (2009b). Ways of improving effectiveness of state programs. Bulletin of the Legislation Institute of the Republic of Kazakhstan, 4(16). 160-164.

9. Chelimsky, E. (1985). Comparing and contrasting auditing and evaluation: some notes on their relationship. Evaluation Review, 9(4), 483-503. https://doi.org/10.1177/0193841X8500900406.

10. Davidson, E. J. (2005). Evaluation methodology basics: The nuts and bolts of sound evaluation. Sage.

11. Dosayeva, A. (2019). Principles, approaches and features of state audit. Vestnik Bulletin of Turan University, 4(84), 149-154.

12. Fournier, D. M. (1995). Establishing evaluative conclusions: A distinction between general and working logic. New Directions for Evaluation, 1995(68), 15-32. https://doi.org/10.1002/ev.1017.

13. Gayfutdinova, V. (2017). Why development programs don’t work in Kazakhstan, [updated November 8, 2017; cited December 10, 2021]. Available: https://forbes.kz//process/expertise/pochemu_v_rk_ne_rabotayut_programmyi_razvitiya_ot_zarubejnyih_konsultantov/

14. Golafshani, N. (2003). Understanding reliability and validity in qualitative research. The qualitative report, 8(4), 597-607. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2003.1870

15. Ho, J. Y., & Hendi, A. S. (2018). Recent trends in life expectancy across high income countries: retrospective observational study. Bmj, 362. https://doi.org/10.1136/bmj.k3622

16. Joint Committee on Standards for Educational Evaluation (2011). The program evaluation standards: a guide for evaluators and evaluation users.

17. Kaldiyarov, D. & Turgambekova, Z. (2019). Effective methods for designing and evaluation state program in the social sphere. Modern Science, 5(1), 107-109.

18. Kari, A. (2015). Methodological problems of implementation evaluation of strategic documents and programs in public management of economy in the Republic of Kazakhstan. Economics: the strategy and practice, 3(35).

19. Martens, K. S. (2018). Rubrics in program evaluation. Evaluation Journal of Australasia, 18(1), 21-44. https://doi.org/10.1177/1035719X17753961

20. Murzaliyeva, A. & Karshalova, A. (2018). State effectiveness audit of implementation of healthcare budget programs. Economic systems management: electronic journal, 4(110), 32.

21. Nygmetov, K. (2014). Strategy and program evaluation in the system of state planning in the Republic of Kazakhstan. Economics and management, 34(547), 95-102.

22. The Organization for Economic Cooperation and Development (OECD). OECD Ilibrary. (2021) [updated February 13, 2021; cited March 30, 2022]. Available: https://www.oecd-ilibrary.org/

23. Open Government, Magenta Book. Central Government guidance on evaluation, (2020). [updated 2020; cited March 30, 2022]. Available: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/879438/HMT_Magenta_Book.pdf

24. Pokidayev, D. (2020). Who will be conducting evaluation of effectiveness of state programs [Kto zaymetsya otsenkoy effektivnosti kazahstanskih gosprogramm], [updated February 7, 2020; cited December 2021]. Available: https://kursiv.kz/news/obschestvo/2020-02/kto-zaymetsya-ocenkoyeffektivnosti-kazakhstanskikh-gosprogramm

25. Pritvorova, T. & Bektleyeva, D. (2017). Social effect evaluation methods in active labour market projects in Kazakhstan. Herald of Omsk University. Economics Series, 3(59). 201-210.

26. Rakhmatullayeva, D., Bobkov, V. & Jatkanbayev, E. (2015). Modelling of social effects of direct foreign investments in regions of Kazakhstan. Economy of Region, 2(42), 285-300.

27. Scott-Little, C., Hamann, M. S., & Jurs, S. G. (2002). Evaluations of after-school programs: A metaevaluation of methodologies and narrative synthesis of findings. American Journal of Evaluation, 23(4), 387-419. https://doi.org/10.1177/109821400202300403.

28. Scriven, M. (1991). Evaluation thesaurus (4th ed.). California: Sage Publications.

29. Scriven, M. (1995). The logic of evaluation and evaluation practice. New Directions for Evaluation, 1995(68), 49-70. https://doi.org/10.1002/ev.1019.

30. Shakirova, G., Sitenko, D. and Vasa, L. (2019). Effectiveness audit of public budget expenditures in the process of state audit. Karaganda University Bulletin, 7562, 263-274.

31. Stufflebeam, D. L., & Coryn, C. L. (2014). Evaluation theory, models, and applications (Vol. 50). John Wiley & Sons.

32. Vechkinzova, Y. (2008). Evaluation of implementation of state development programs in the Republic of Kazakhstan. Journal of New Economy, 1(20). 105-111.

33. Yessimova, S. (2009). Impact evaluation of state programs in the Republic of Kazakhstan. University Scientific papers, 3, 257-260.

34. Youker, B. & Ingraham, A. (2014). Goal-free evaluation: an orientation for foundations’ evaluations. The Foundation Review, 5(4). 51-61. https://doi.org/10.9707/1944-5660.1182