Қаржылық сауаттылықты бағалау әдістері: Қазақстан тәжірибесі

Бұл зерттеудің мақсаты – шетелдік тәжірибені зерделеу және қаржылық сауаттылық деңгейін бағалау әдістері бойынша әдебиеттерге шолу жасау. Сондай-ақ AFRD ресми деректері негізінде Қазақстандағы қаржылық сауаттылық деңгейін талдау. Әдебиеттерге шолу нәтижесінде Қазақстандағы бағалау әдістемесін одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірленді. Зерттеудің жаңалығы шет елдердегі әртүрлі ұйымдар мен ғалымдардың қаржылық сауаттылықты бағалаудағы әдістері мен тәсілдерін жүйелендіру. Сондай-ақ шетелдік тәжірибе негізінде қаржылық сауаттылықты бағалау әдістемесін одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстардың әзірленуі болып табылады. Әдебиеттерді шолу нәтижелері зерттеулердің көпшілігінің ортақ белгілері бар екенін көрсетті. Біріншіден, бұл бірнеше факторларды талдау, ал олардың зерттеу қызығушылығының бағыты әртүрлі болуы мүмкін. Екіншіден, зерттеудің мақсаты – халықтың немесе белгілі бір топтардың қаржылық сауаттылығын талдау. Қайталама мәліметтерді талдау қаржылық сауатсыз азаматтар бағалы қағаздар нарығының тиімсіз қатысушылары болып табылатынын, үлкен қарыздары бар және қаржыландыру көздерін ұтымсыз пайдаланатынын көрсетеді. Сондай-ақ табыс жағынан – зейнеткерлер мен жастар. Сондықтан қаржылық сауаттылық деңгейі жоғары дамыған елдердің тәжірибесіне сүйене отырып, одан әрі дамыту қажет. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы кешенді тәсілдер мен ұлттық шектеулерді ескеретін әдістемелік аппарат негізінде қазақстандықтардың қаржылық сауаттылығын арттыру бойынша ұсынымдар әзірлеуден тұрады. Бұл Қазақстан азаматтарының қаржылық сауаттылығын арттыру жөніндегі мемлекеттік саясатты одан әрі дамыту теориясы үшін де, практикасы үшін де өте маңызды.

1. Ameriks, J., Caplin, A., & Leahy, J. (2003). Wealth accumulation and the propensity to plan. The Quarterly Journal of Economics, 118(3), 1007-1047. https://doi.org/10.1162/00335530360698487

2. Baistaman, J., Awang, Z., Afthanorhan, A., & Rahim, M. Z. A. (2020). Developing and validating the measurement model for financial literacy construct using confirmatory factor analysis. Humanities and Social Science Review, 8(2), 413-422. https://doi.org/10.18510/hssr.2020.8247

3. Batsaikhan, U., & Demertzis, M. (2018). Financial literacy and inclusive growth in the European Union (No. 2018/08). Bruegel Policy Contribution.

4. Bayar, Y., Sezgin, H. F., Öztürk, Ö. F., & Şaşmaz, M. (2017). Impact of financial literacy on personal saving: A research on Usak university staff. Journal of Knowledge Management Economics and Information Technology, 6(6), 1-19.

5. Bongomin, G. O. C., Ntayi, J. M., Munene, J. C., & Malinga, C. A. (2017). The relationship between access to finance and growth of SMEs in developing economies: Financial literacy as a moderator. Review of International Business and strategy. https://doi.org/10.1108/RIBS-04-2017-0037

6. Csorba, L. (2020). The determining factors of financial culture, financial literacy and financial behavior. Public Finance Quarterly, 65(1), 67-83. https://doi.org/10.35551/PFQ_2020_1_6

7. Durodola, O., Fusch, P., & Tippins, S. (2017). A case-study of financial literacy and wellbeing of immigrants in Lloydminster, Canada. International Journal of Business and Management, 12(8), 37-50. https://doi.org/10.5539/ijbm.v12n8p37

8. Gaisina, S. (2018). Financial literacy in r ural areas of Kazakhstan–determinants and characteristics. In 13th European International Farming Systems Association (IFSA) Symposium, Farming systems: facing uncertainties and enhancing opportunities, 1-5 July 2018, Chania, Crete, Greece (pp. 1-18). International Farming Systems Association (IFSA) Europe.

9. Grohmann, A. (2018). Financial literacy and financial behavior: Evidence from the emerging Asian middle class. Pacific-Basin Finance Journal, 48, 129-143. https://doi.org/10.1016/j.pacfin.2018.01.007

10. Huston, S. J. (2010). Measuring financial literacy. Journal of consumer affairs, 44(2), 296-316. https://doi.org/10.1111/j.1745-6606.2010.01170.x

11. Iacovoiu, V. B. (2018). An Empirical Analysis of Some Factors Influencing Financial Literacy. Economic Insights-Trends & Challenges, 70(2), 23-31.

12. Klapper, L., Lusardi, A., & Van Oudheusden, P. (2015). Financial literacy around the world. World Bank. Washington DC: World Bank.

13. Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2007). Baby boomer retirement security: The roles of planning, financial literacy, and housing wealth. Journal of monetary Economics, 54(1), 205-224. https://doi.org/10.1016/j.jmoneco.2006.12.001

14. Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2011). Financial literacy around the world: an overview. Journal of pension economics & finance, 10(4), 497-508. https://doi.org/10.1017/S1474747211000448

15. Marcolin, S., & Abraham, A. (2006). Financial literacy research: Current literature and future opportunities. Proceeding. Presented at 3rd International Conference on Contemporary Business. Leura NSW: Faculty of Commerce, Charles Stuart University.

16. Mutegi, H. K., Njeru, P. W., & Ongesa, N. T. (2015). Financial literacy and its impact on loan repayment by small and medium entrepreneurs. International Journal of Economics, Commerce and Management, 3(3), 1–28.

17. OECD, Levels of Financial Literacy in Eurasia, (2018). [updated April 10, 2018; cited July 14, 2022]. Available: https://www.oecd.org/financial/education/globalpartnerships/commonwealthofindependentstates/financialliteracy-cis-countries-survey-RU.pdf

18. OECD, Roadmap for a National Strategy for Financial Education in Kazakhstan, (2019). [updated April 10, 2019; cited July 14, 2022]. Available: https://www.oecd.org/education/financial-education-cis.htm

19. Ouachani, S., Belhassine, O., & Kammoun, A. (2020). Measuring financial literacy: A literature review. Managerial Finance, 47(2), 266–281. https://doi.org/10.1108/MF-04-2019-0175

20. Satpayeva, Z. T., Bekbossinova, A. S., &lusa Ryskulova, M. M. (2021). The Impact of the Financial Wellbeing of the Elderly of Kazakhstan on Their Family Life. Economics: the Strategy and Practice, 16(3), 152-166. https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-3-152-166

21. Van Rooij, M., Lusardi, A., & Alessie, R. (2011). Financial literacy and stock market participation. Journal of Financial economics, 101(2), 449-472. https://doi.org/10.1016/j.jfineco.2011.03.006

22. Global financial literacy ranking. The Atlas, (2022). [updated May 07 , 2022; cited July 14, 2022]. Available: https://theatlas.com/charts/VJDhtA8Xe/

23. DKN World News, The level of financial literacy of Kazakhstanis has increased, (2022). [updated Febryary 07, 2021; cited July 13, 2022] Avaliable at: https://dknews.kz/ru/finansy/218612-urovenfinansovoy-gramotnosti-kazahstancev-povysilsya

24. S&P Global Finlit Survey – Methodology, GFLEC, (2014) [updated June 13, 2014; cited July 13, 2022] Avaliable at: https://gflec.org/sp-global-finlitsurvey-methodology/

25. KAPITAL, Being financially literate from school is becoming a trend, (2022). [updated November 25, 2021; cited May 08, 2022] https://kapital.kz/finance/100628/byt-finansovo-gramotnym-so-shkolystanovit-sya-trendom.html