Қазақстанда экспортты әртараптандыруды бағалау

Соңғы уақытта дамушы елдер бұрынғы дамыған елдермен салыстырғанда өте тез экономикалық өсімге қол жеткізді және экспорттық корзинасын мейлінше кеңейтуге мүмкіндік алды. Сондықтан қазіргі таңда Қазақстан экспортының әртараптандырылу деңгейін тереңнен зерттеу қажеттілігі туды. Мақаланың негізгі мақсаты Қазақстандағы аймақтардың экспортты әртараптандыру дәрежесін анықтау, экспорт көлеміне әсер етуші факторларды зерттеу және аймақтар мысалында экономикалық күрделілік индексін (ЕСІ) талдау. Херфиндаль-Хиршман және ЕСІ индекстерін есептеуде Қазақстанның 16 облысының бес жылдық мәліметтерді пайдаланылды. Ал экспортық түсімнің артуына әсер етуші факторлар Қазақстан мысалында корреляциялық кесте арқылы зерделенді. Зерттеуде Алматы қаласында экспортты әртараптандырудың жоғары деңгейі, ал Қызылорда, Атырау, Батыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарында экспорттың өте жоғары шоғырлану деңгейі анықталды. Қорытындыда елімізде экспортты әртараптандырудың мүмкіндіктері талданып, біршама ұсыныстар берілді. Зерттеу нәтижелері аймақтардың экспорттық саясатын іске асыруда және кешенді стратегиялық жоспарлар даярлау барысында тиімді құрал болып табылады.

1. Cirera X., Marin A., Markwald R. Explaining export diversification through firm innovation decisions: The case of Brazil // Research Policy. - 2015. - №4 4. - P. 1962-1973. - doi.org/10.1016/j.respol.2015.06.004

2. Ferranti D., Perry G., Lederman D. and Maloney W. From Natural Resoures to the Knowledge Economy: Trade and Job Quality // Washington DC: World Bank. - 2002. - doi.org/10.1596/0-8213-5009-9

3. Hakura D.S., Output Volatility in Emerging Market and Developing Countries: What Explains the Great Moderation of 1970-2003? // Czech Journal of Economics and Finance. - 2009. - № 59(3). - P. 229-254.

4. Cadot O., Carrere C., Strauss-Kahn V., Export diversification: what’s behind the hump? // The Review of Economics and Statistics. - 2011. - № 93(2). - Р. 590-605.

5. Regolo J., Export diversification: how much does the choice of the trading partner matter? // Journal of International Economics, —2013 —№91(2), —Р.329–342. - doi.org/10.1016/j.jinteco.2013.07.004

6. Sachs J., and Warner A. The Big Rush, Natural Resource Booms and Growth // Journal of Development Economics. - 1999. - № 59. - Р. 43–76. - doi.org/10.1016/S03043878(99)00005-X

7. Mehlum H., Moene K., Torvik R. Cursed by Resources or Institutions // The World Economy. - 2006. - № 29(8). - Р. 1117-1131. - doi.org/10.1111/j.1467-9701.2006.00808.x

8. Gelb A. Economic Diversification in Resource Rich Countries // Center for Global Development, World Bank, Washington DC. —2011. —Р. 55-80.

9. Mаssоl О. and Banal-Estanol А. Export diversification through resource-based industrialization: The case of natural gas // European Journal of Operational Research. - 2014. - № 237(3). - Р. 1067-1082. - doi.org/10.1016/j.ejor.2014.02.043

10. Koren M. and Tenreyro S. Volatility and Development // Quarterly Journal of Economics. - 2007. - № 122(1). - Р. 243-287. - doi.org/10.1162/qjec.122.1.243

11. Makhlouf Y., Kellard M., Vinogradov D. Trade openness, export diversification, and political regimes // Economics Letters.- 2015. - № 136. - Р. 25-27. - doi.org/10.1016/j.econlet.2015.08.031

12. Kodila-Tedika O. and Asongu A. The effect of intelligence on financial development: A cross-country comparison // Intelligence. - 2015. - № 51. - Р. 1-9. - doi.org/10.1016/j.intell.2015.04.010

13. Lectard P. and Rougier E. Can Developing Countries Gain from Defying Comparative Advantage? Distance to Comparative Advantage, Export Diversification and Sophistication, and the Dynamics of Specialization // World Development. - 2018. - № 102. - Р. 90–110. - doi.org/10.1016/j.worlddev.2017.09.012

14. Milner, C., & Greenaway, D. Did Mauritius really provide a ‘case study in Malthusian economics? // Journal of International Development. - 199). - № 3. - Р. 325–338. - doi.org/10.1002/jid.4010030309

15. Hausmann, R., Hwang J., and Rodrik D. What You Export Matters // Journal of Economic Growth. - 2007. - № 12. - Р. 1–25. - doi 10.1007/s10887-006-9009-4

16. Қазақстанның өңделген өнімдерін экспорттауға арналған әлеуетті мүмкіндіктерді аймақтар тұрғысында талдау. Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі. - Астана. Шаңырақ Медиа. - 2018. - 334 б.

17. Министерство национальной экономики Республики Казахстан Комитет по статистике // Статистика национальных счетов 2020 [Electronic source] URL: https://stat.gov.kz/official (дата обращения: 06.01.2020)

18. Şeker A. & Şimdi H. The Relationship between Economic Complexity Index and Export: the Case of Turkey and Central Asian and Turkic Republics // Ekonomika Regiona [Economy of Region]. - 2019. - № 15(3). - Р. 659-669. - doi 10.17059/2019-3-3

19. Worldbank. Kazakhstan. 2020. [Electronic source] Urrl: https://data.worldbank.org /country/kazakhstan / (Date of access: 06.01.2020)

20. Акаева С.А., Соколов В.Н. Об отраслевых и технологических структурных модернизации сдвигах, российской Innovation. необходимых для экономики // M.I.R. (Modernization. Research). - 2016. - № 7(3). - С. 38–48

21. Mosley P. Why has export diversification been so hard to achieve in Africa? // The world economy. - 2018. - № 00. - Р.1–20. - doi: 10.1111/twec.12620.

22. ҚазақстанРеспубликасыныңИндустрияжәне инфрақұрылымдық даму министрлігі. Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. [Electronic source] URL: https://primeminister.kz/kz/gosprogrammy/industrial (дата обращения:06.01.2020)

23. Regolo J. Manufacturing export diversification and regionalization of trade: Which destinations for newly exported goods? // International Economics. - 2017. - № 151. - Р. 26–47. - doi.org/10.1016/j.inteco.2017.03.003