Авиациялық компанияладың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар

Соңғы жиырма жыл ішінде авиакомпания саласы айтарлықтай өсуде, оның өсу қарқыны әлемдік номиналды ЖІӨ-нің өсу қарқынынан асып түсті. Әуе көлігі қызметтері нарығындағы өсіп келе жатқан бәсекелестік авиакомпанияларды өз тұтынушыларына сапалы өнім мен қызмет көрсетуді міндеттейді. Осыған байланысты қазіргі уақытта авиакомпаниялардың басты мақсаты - имиджіне, экономикалық нәтижелеріне және даму болашағына байланысты оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру.Мақалада авиакомпаниялардың бәсекелестік артықшылықтары көрсетілген, авиакомпаниялардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар зерттелген. Мақалада отандық Air Astana авиакомпаниясы әлемдегі ең ірі әуекомпаниялармен қалай бәсекелесетіні көрсетілген: Аэрофлот (РФ) және Орал авиажелілері (РФ), Belavia (Украина), Lufthansa (Германия), Turkish Airlines (Түркия).Зерттеу әдіснамасы. Мақалада сапалы және экономикалық-статистикалық зерттеу әдістері қолданылды. Сапалық әдістер баллдық бағалау жүйесіне негізделген, экономикалық және статистикалық әдістер негізделген авиакомпаниялардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін әртүрлі факторлардың сандық мәліметтері негізделген.Зерттеу нәтижелеріне келесілер жатады: бәсекеге қабілеттілік факторларының негіздемесі болып табылады, біздің ойымызша, тасымалданатын әуе жолаушылары мен жүк саны, жайлылық, ыңғайлылық, тариф мөлшері, қызметкерлердің тиімділігі, авиациялық компаниялардың қаржылық көрсеткіштері.

Бәсекегеқабілеттілік, бәсекелестік артықшылық, авиакомпаниялар, бәсекелестікке әсер ететін факторлар, жолаушылар ағыны, әуе жолаушылары, тиімді көрсеткіштер, конкурентоспособность, конкурентное преимущество, авиакомпании, факторы, влияющие на конкурентоспособность, пассажиропоток, авиапассажиры, эффективность деятельности

1. Стратегический отчет АО «Air Astana» 2020 год

2. Baublys A., Griškevičienė D., Lazauskas J., Palšaitis R. Transport economics. //Vilnius: Technika - 2003.- 255 p.

3. Piccoli G. Review: IT-dependent strategic initiatives and sustained competitive advantage: a review and synthesis of the literature. // MIS Quarterly - 2005y, 29(4), 747-776. DOI: 10.2307 / 25148708

4. Lobanova L. Model of competitiveness: quality of human resources potential // Management of Enterprises, 2001 у, 125-155, DOI: 10.1080/09585199400000020

5. Портер М. Международная конкуренция. Конкурентные преимущества стран. //М.: Альпина Паблишер, 2017. - 947 с.

6. Фатхутдинов Р.А. Конкурентоспособность: экономика, стратегия, управление М.: Инфра-М. 2000. - 312 с.

7. De Villiers G. Transport, logistics and supply chain management. Civil Engineering. // Magazine of the South African Institution of Civil Engineering - 2002, 10(1), 16-23. DOI:10.1088/1757-899X/245/7/072005

8. Graham A., Airport Economics and Performance Measurement // Airport Economics and Finance Symposium 2018y, University of Westminster, London, 253

9. Porter M.E. The Five Competitive Forces That Shape Strategy //Harvard Business Review, January 2008 - 78-93 р.

10. Annual Review - IATA 2019 y.e. [Электронный ресурс] URL: https://www.iata.org/ en/publications/annual-review/ (дата обращения 20.04.2020)

11. Annual Review - АО «Air Astana», 2006-2019 г.г. [Электронный ресурс]] URL: https://airastana. com/kaz/ru-ru/O-nas/Korporativnoe-upravlenie/ Godovye-otchety/Arkhiv-godovykh-otchetov (дата обращения:20.04.2020)

12. Annual Review - авиакомпании Аэрофлот, 2006-2019 гг. [Электронный ресурс]] URL: https:// ir.aeroflot.ru/ru/reporting/annual-reports/ (дата обращения: 20.04.2020)

13. Annual Review - авиакомпании Уральские авиалинии 2006-2019 г.г. [Электронный ресурс]] URL: https://www.uralairlines.ru/information-for-shareholders/annual-reports/ (дата обращения: 20.04.2020)

14. Annual Review - авиакомпании Belavia 2006-2019 г. [Электронный ресурс]] URL: https:// ds.kartoteka.by/info/otchetnost-oao-aviakompaniya- belavia (дата обращения: 20.04.2020)

15. Annual Review - авиакомпании Turkish Airlines 2006-2019 г.г. [Электронный ресурс] URL: https://investor.turkishairlines.com/en/financial-and-operational/annual-reports (дата обращения: 20.04.2020)

16. Annual Review - авиакомпании Lufthansa 2006-2019 гг. [Электронный ресурс] URL: https:// www.lufthansagroup.com/en/themes/annual-report (дата обращения: 20.04.2020)

17. Послание Президента Республики Казахстан К.-Ж. Токаева народу Казахстана «Конструктивный общественный диалог - основа стабильности и процветания Казахстана», от 2 сентября 2019 года.

18. Министерство национальной экономики Республики Казахстан / Комитет по статистике [Электронный ресурс] URL: https://www.stat.gov.kz (дата обращения:20.04.2020)

19. Ежеквартальный отчет ПАО «Аэрофлот» за 4 квартал 2019 года. [Электронный ресурс] URL: https://ir.aeroflot.ru/ru/disclosure-of-information/ quarterly-reports/ (дата обращения:20.04.2020)

20. Журнал Airlines IATA, от 04.2019 года, In numbers: Airline industry economic performance [Электронный ресурс] URL: https://airlines.iata. org/data/in-numbers-airline-industry-economic-performance (дата обращения:22.04.2020)

21. Названа наиболее пострадавшая от пандемии сфера деятельности. [Электронный ресурс] URL: https://liter.kz/nazvana-naibolee-postradavshaya-ot-pan/ (дата обращения: 16.04.2020)

22. Казахстанские авиакомпании терпят миллиардные убытки. [Электронный ресурс] URL: https://kursiv.kz/news/kompanii/2020-04/ kazakhstanskie-aviakompanii-terpyat-milliardnye-ubytki (дата обращения: 28.04.2020)