Жұмыстың мақсаты - экономиканы цифрландыру жағдайында еңбек нарығындағы адами капиталдың сапасын жақсарту мақсатында біліктілік жүйесін қалыптастыру тәсілдерін зерттеу. Мақалада ұлттық біліктілік жүйесін (ҰБЖ) құру негізінде кәсіптік және білім беру саласын сапалы жаңғырту мәселелері талқыланады. ҰБЖ-нің негізгі элементі болып табылатын кәсіби стандарттарды әзірлеу әдіснамасы зерттеліп, құзыреттілікке негізделген әдісті қолдана отырып, осы процесті жетілдіру бойынша ұсыныстар беріледі.Зерттеу нәтижелері қазіргі уақытта Қазақстанның ҰБЖ өзінің қалыптасу қезеңінде екенін көрсетті. Оның үстіне оның қалыптасу процестері өте күрделі және қарама-қайшы. ҰБЖ-нің қазіргі модельдерінің құрамы мен мазмұнын талдау негізінде анықталған басты кемшілік - бұл мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары мен білім беру бағдарламалары сияқты іргелі элементтердің болмауы, бұл тәжірибемен сыналған дамыған елдердің озық тәжірибелеріне қайшы келеді.Негізгі әдіснамалық проблема - қазіргі уақытта дамыған ұлттық және салалық біліктілік шеңберлерінде және кәсіби стандарттарда цифрлық құзыреттер тәуелсіз компонент ретінде енгізілмеген. Ұйымдастырушылық проблема жеткіліксіз үйлестірілген және тиімді институционалдық және ұйымдастырушылық механизмде жатыр, бұл қазіргі мемлекеттік атқарушы органдардың жүйесінде бар кедергілерге байланысты. Бұл еңбек және білім беру салаларына әсер ететін ҰБЖ құру жөніндегі жұмыс жеткілікті түрде өзара байланысты емес және уақыт бойынша үйлеспегенінен көрінеді.ҰБЖ: қалыптастырудың қазіргі қолданыстағы институционалдық және ұйымдастырушылық механизмын жетілдіру үшін уәкілетті мемлекеттік орган немесе даму институтын құру туралы мәселені қарастырған жөн. Бұл адами капиталдың жаңа сапасын қалыптастыру үшін жағдай жасауға бағытталған және ішкі және сыртқы еңбек нарығындағы оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған толыққанды тиімді ҰБЖ құру бойынша жұмыстың ауқымы мен күрделілігіне байланысты.

Цифрлық денсаулық сақтау науқастарға медициналық қызмет көрсетуді жақсарту мен оларды бақылау мақсатында медициналық білімді IT қосымшаларымен немесе IT технологиясымен интеграциялауды білдіреді. Цифрлық технология қажеттіліктерге назар аударуға және профилактикалық, клиникалық және оңалту қызметтерін көрсетуге мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда денсаулық сақтауды цифрландыру науқастардың қауіпсіздігін, сондай-ақ тұрақты экономикалық өсуді ескере отырып, медициналық көмектің сапасын жақсарту үшін үлкен әлеуетке ие.Зерттеудің мақсаты денсаулық сақтау жүйесін цифрландырудың экономикалық және әлеуметтік тиімділігін неғұрлым толық және сәйкес бағалауға мүмкіндік беретін, оның өзіне тән белгілері мен өз қызметі аясында мақсатты функцияларды іске асырудың жоғары үлесін ескере отырып, әдіснаманы әзірлеу болып табылады. Бұл мақалада цифрландырудың тиімділігін анықтаудың бар тәсілдері қарастырылған, бірақ олар денсаулық сақтау жүйесінің ерекшеліктерін көрсетпейді. Қарастырылған әдісте жалпы қосылған құн ретінде маңызды жалпылама көрсеткішті қарастырмайтындығы, жалпы экономика тұрғысынан елдің жалпы ішкі өнімінде ескерілетіні анықталды.Мақалада денсаулық сақтау жүйесін цифрландырудың экономикалық және әлеуметтік тиімділігін бағалау әдістемесі ұсынылған, бұл жалпы қосылған құнды қызметтерді өндіру мен сатуды сипаттайтын жалпыланған нәтиже ретінде және медициналық қызметтерді ұсыну процесінде ресурстарды пайдалану тиімділігі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.Бұл әдістеменің негізі тиімділік теориясы және уақытты үнемдеу заңы, сонымен қатар критерийлер мен тиімділік көрсеткіштерін анықтауға арналған тәсілдер болып табылады.Түйін сөздер: цифрландыру, ақпараттық жүйе, денсаулық сақтау, тиімділікті бағалау әдістері, жалпы қосылған құн.

Қазақстан Республикасының одан әрі көпвекторлы дамуы жоспарланған макроэкономикалық көрсеткіштерге қол жеткізу мақсатында мемлекеттік қаржы ресурстарын жоғары нәтижелі пайдалану сияқты қаржы саясатының бағытына байланысты. Мемлекеттік шығыстарды басқарудың тиімділігі мәселелері - елдің бюджеттік құрылымына қарамастан барлық елдердегі бюджет саясатының квинтэссенциясы.Теориялық және эмпирикалық базаны шолудың қол жеткізілген деңгейі индикаторлық жүйе негізінде бюджет саясатын іске асыру тетігін негіздеу үшін қызметтің ғылыми өрісін көрсетеді. Зерттеудің әдіснамалық негізін жұмыстың мақсатына (талдау, синтез) қол жеткізу үшін жалпы ғылыми талдау әдістерінің жиынтығы, экономикалық және статистикалық талдаудың қазіргі заманғы әдістері құрады.Мақалада «Азаматтық бюджет» статистикалық деректері негізінде жергілікті бюджеттің қаржылық тұрақтылығы индикаторларының вариативті талдауы жүзеге асырылды, бюджеттің нақты шығыстары мен әлеуметтік саясатқа әсер ету арасындағы корреляциялық байланыс есептелген. Динамикалық есептеулерде мынадай көрсеткіштер - бюджеттік симметрия индикаторлары, кіріс әлеуетінің индикаторлары, бюджеттік қамтамасыз ету индикаторлары пайдаланылды. Индикаторлардың шекті мәндері, атап айтқанда, Батыс Қазақстан облысының бюджеті үшін кіріс әлеуеті, бюджеттік қамтамасыз етілуі сан жағынан есептелген және негізделген. Бюджеттік индикаторлар қаржылық жағдайдың үш деңгейінің қайсысына талданып отырған жергілікті бюджет жататынын анықтауға мүмкіндік берді.Нәтижеге бағдарланған бюджеттеу (бұдан әрі - НББ) жүргізілген бюджеттік шығыстарға сәйкес тиімді нәтижелерге қол жеткізу мақсатында ұйымдарға, халыққа бюджеттік қызметтер көрсету арқылы бюджет қаражатын мемлекеттік саясаттың басты тармақтары бойынша нысаналы бөлуге әкелетін бюджет шығыстарын басқарудың осындай әдісі болып табылады деп айтуға болады.

Қазіргі заманғы экономист-зерттеушілердің назарында жеке тұлғаның, компанияның, аймақтың, елдің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің негізгі құралы ретінде жаңа білімнің негізгі қайнар көзі және инновацияны құруда зияткерлік әлеуетті тиімді пайдалану мәселелері болып отыр. Сонымен қатар зияткерлік әлеуетті қолдануда аймақтық ерекшеліктерді жете талдау, олардың табиғи-географиялық дифференциациясы ғана емес, халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасы, аймақ экономикасының салалық құрылымы әсіресе заманауи ақпараттық технологияларға қол жетімділігі, әлеуметтік-экономикалық және инфрақұрылымдық даму факторларының деңгейі ерекше қызығушылық тудырады. Әдебиеттерді талдау және еліміздегі зияткерлік әлеуеттің даму ерекшелігі, Қазақстан аймақтарында оны қолдану тиімділігін бағалау үшін көрсеткіштер жүйесін құруға мүмкіндік берді. Бұл зерттеуде біз 2009, 2014, 2019 жылдарындағы Қазақстанның 17 аймағында DEA әдістемесін зияткерлік әлеуеттің тиімділігін бағалау мақсатында қолданамыз. Зерттеу барысында алынған нәтижелер мемлекеттің әртүрлі аймақтарындағы білім, ғылым және инновацияны дамытуы бойынша қабылдаған іс-шаралары қарама-қайшы нәтижелерге әкелгенін көрсетеді. Іс жүзінде, Қазақстанның зерттеу кезеңінде айтарлықтай инновациялық жетістіктерге қол жеткізе алмауы, елдің зияткерлік әлеуетті тиімсіз пайдалануы, сонымен қатар мемлекеттің іс-шараларды жеткіліксіз жүргізуі деп айтуға болады.

Ғылыми-технологиялық дамудың заманауи кезеңі қоғамның түрлі тіршілік ету салаларының интенсивті қарқындармен және жаппай интеллектуаландырумен сипатталады. Озық технологиялар негізінде ғылыми зерттеулер мен зерттемелерді қарқынды жүргізу халықаралық нарықтарға шығу және ғылыми- технологиялық салада жаһанды интеграцияның өсуі әлемнің жетекші және дамыған елдері үшін инновациялық өсудің стратегиялық моделіне айналды. Сондықтан жаңа және озық технологияларды пайдалана отырып, инновациялық және ғылым сыйымды өнімдер шығаруға ауысумен түрлі қызмет салаларында (өндірісте, ғылымда және қоғамда) прогрессивтік ұйымдастыру-басқарушылық шешімдермен сипатталатын Индустрия4.0. жаңа технологиялық құрылысқа ауысу Қазақстан үшін маңызды міндет болып табылады. Осыған байланысты Қазақстанда АКТ-процестердің даму деңгейін талдауда, цифрлық теңсіздікті қысқарту және ел өңірлерінде халықпен байланыстарды орнату мүддесін ескере отырып, инновациялық өсімнің басымдықтары мен тетіктерін анықтау қажеттігі туындады. Аталған ғылыми зерттеуде авторлар Интернетті пайдалану деңгейін бағалау (интернет желісінің пайдаланушылары үшін); АКТ өндірісіне жұмсалған шығындар деңгейін бағалау; халықтың цифрлық сауаттылығының деңгейін бағалау (халықтың АКТ жаппай пайдалануға дайындығы) сияқты үш деңгейден тұратын алгоритм бойынша орындалған әдістемелік инструментарийін ұсынды (АКТ даму масштабтары мен деңгейін анықтайтын). Жүргізілген талдамалық шолу негізінде Қазақстанда өңірлердің көп бөлігінің АКТ-ның жоғары деңгейіне ие екенін және цифрландыруды дамытудың жаңа жағдайларына бейімделудің болып жатқаны байқалады.

Мақаланың зерттеу пәні металлургиялық компаниялар мысалында алынған нақты опциондарды пайдалана отырып, жоғары тәуекелді жобаларды сақтандыру тиімділігін бағалау процесі болып табылады.Мақсаты - оған енгізілген нақты опциондарды пайдалана отырып, жобаны іске асырудан күтілетін әсерді есептеу формуласын нақтылау. Зерттеу гипотезасы - есептеудің неғұрлым объективті формуласын қолдану олардағы қосымша мүмкіндіктерді пайдалануға және жобаларды сақтандырудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Математикалық модельдеу, ақша ағындары мен нақты опциондарды дисконттау әдістері қолданылды. Жобаға кіріктірілген нақты опциондар мен оларды пайдалануға байланысты қосымша ұзақ мерзімді шығындар құнының формуласында есепке алу және жобаның жалпы тәуекелін төмендету тиісті есептеулердің объективтілігін арттыруға мүмкіндік береді. Мақаланың жаңалығы металлургиялық компаниялардың жобалары үшін нақты опциондардың негізгі түрлерін жүйелеу және оған енгізілген нақты опциондарды пайдалана отырып, тәуекел және белгісіздік жағдайында жобаны іске асырудан күтілетін әсерді есептеуді нақтылау болып табылады. Ұсынылған жүйелеу басқару шешімдерін қолдану ауқымын кеңейтуге мүмкіндік береді. Жобаны іске асырудан күтілетін әсерді есептеудің неғұрлым объективті формуласын оған кіріктірілген нақты опциондарды (шектеу кезінде - тек базалық ретінде нақты активтер үшін) пайдалана отырып қолдану ұсынылған гипотезаны растайды.

Мақалада Қазақстан мен Еуропалық Одақ елдері арасындағы инвестициялық ынтымақтастықтың қалыптасуы мен дамуы зерттелген. Қазақстан мен ЕО елдері арасындағы жинақталған және жыл сайынғы өзара инвестициялық салымдардың динамикасы, түрлік құрылымы және салалық басымдықтары сараланып, Еуропалық Одақтан келетін инвестиция ағының төмендеуінің негізгі мәселелері анықталды.Зерттеудің мақсаты - Қазақстан мен ЕО елдері арасындағы ынтымақтастықтың проблемалық жақтарын анықтау, инвестициялық қатынастардың одан әрі дамуына ықпал ететін шетелдік инвесторлар үшін Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын арттыру әдістерін қарастыру.Мақалада инвестициялық қатынастар туралы арнайы ғылыми кітаптар, мемлекеттік органдардың есептері, құқықтық актілер мен өзге де дереккөздерді сипаттау және талдау әдістері қолданылған. Мақалада SWOT талдау әдісі қолданылып, оның негізінде инвесторлар үшін Қазақстанның күшті және әлсіз жақтары анықталды.Зерттеу нәтижелері мен тұжырымдары. Қазақстан мен ЕО елдері арасындағы инвестициялық ынтымақтастықтың ауқымы институционалды негізде жүзеге асырылады, дегенмен инвестициялық ағым біркелкі дәрежеде емес. ЕО инвестициялық импорт процесінде Қазақстанның негізгі серіктесі болып табылады. Қазақстанның тау-кен өндірісі ЕО елдері үшін ерекше қызығушылық тудырады, сондықтан шикізат бағасының өзгеруі инвестиция ағынының төмендеуіне әкеледі. Энергия ресурстары бағаларына тәуелділіктен арылу үшін Қазақстанға жекелеген ЕО мемлекеттерімен жеке инвестициялық жобаларды әзірлеп, бюрократия,сыбайлас жемқорлық және т.б. факторларды жоюы қажет.Қызығушылықты арттыру үшін ЕО мемлекеттерінің инвесторлары үшін жекелеген преференцияларды әзірлеу ұсынылады. Сондай-ақ, Еуропалық Кеңеспен бірге тікелей инвесторлармен ынтымақтастық мәселесіне көңіл аудару ұсынылады.

Мақалада криптовалютаның пайда болу тарихы, оның қолданылу аясы, оң және теріс жақтары, мәні және жұмыс істеу принципі қарастырылады. Оны пайдалану перспективаларына бағалау келтіріледі, сондай-ақ криптовалюта капиталдандыру нарығы және оның әлемдік қаржы жүйесінің дамуына әсері зерттеледі. Шет елдердегі криптовалюталарды құқықтық реттеу тәжірибесіне талдау жүргізілді. Зерттеудің мақсаты - криптовалютаның мәні мен жұмыс істеу принципін, сондай-ақ оны Қазақстанда пайдалану перспективаларын зерттеу болып табылады. Бұл жұмыста эмпирикалық зерттеу әдістерімен қатар алынған ақпаратты талдау мен синтездеуден тұратын теориялық әдістер қолданылды. Сонымен қатар тарихи, логикалық, техникалық, салыстырмалы, құқықтық талдаулар қолданылды. Криптовалютаға мәні мен мақсаты бойынша жіктелуі жүргізілді және оның сипаттамалары туралы деректер алынды. Криптовалютаның құқықтық мәртебесінің және оның айналымының шетелдік тәжірибесі зерттелді. Зерттеу дамуының маңызды факторы криптовалюта және оның айналымы заңнамасының болуы және оның құқықтық мәртебесі екенін көрсетті, осыған байланысты жұмыс барысында криптовалютаны реттеуге қатысты жеке заңнамалық түзетулер әзірленді. Атап айтқанда, цифрлық активтерді реттейтін заңнамалық актілерді дайындау және қабылдау кезінде пайдаланылуы мүмкін криптовалюталар мен криптобиржаларға авторлық анықтамалар берілген.

Мақаланың мақсаты - қазіргі жағдайда Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты дамытудың ерекшеліктерін анықтау және жаңа басымдықтарын негіздеу. Экономикалық, статистикалық, салыстырмалы, графикалық, жүйелік, функционалды және басқа да талдау әдістері қолданылады. Зерттеу барысында екі ел арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықты тиімді дамыту және тиісті сыртқы сауда саясатын жүзеге асыру үшін жаңа бағыттар мен тәсілдер жасалды. Негізгі тәсіл - Еуразиялық одаққа қатысу механизмі, бәсекеге қабілетті өнім өндірісін ұлғайту үшін алдыңғы қатарлы ғылыми технологияларды қолдануға негізделген бірлескен кәсіпорындар құру арқылы аймақтық сауданы кеңейту. Ұсынылған мақала жаһандану мен аймақтандырудың өсіп келе жатқан процестері жағдайында Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықтың қазіргі жағдайын көрсетеді. Бұл жағдайда әлемдік нарықта бәсекелестік күшейіп келеді, бұл Қазақстан мен Ресейдің өзара байланысты және өзара тәуелді ұлттық экономикаларының күш-жігерін біріктіру қажеттілігін объективті түрде анықтайды. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешілді: мазмұны ашылды және екі ел арасындағы сауда-экономикалық, инвестициялық өзара іс-қимылдың негізгі бағыттары айқындалды; қазіргі жағдайда екі ел арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықтың даму ерекшеліктерін ашып көрсетті; Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты тиімді дамыту жөніндегі ұсыныстар коронавирустық пандемиямен байланысты өсіп келе жатқан дағдарыстық процестер жағдайында жасалды.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жобаларды және білім беру ұйымдарын басқарудың жобалық тәсіліне деген қызығушылық артып келеді. Алайда, бұл тәсілдің жаңашылдығына байланысты, оның негізгі теориялық және практикалық тәсілдерімен, соның ішінде білім беру орындарының қызметкерлерін басқару әлі де таныс емес. Бүгінгі таңда білім беру ұйымдарын басқару тәсілідерінің қоғам мектептерден, колледждерден және университеттерден күтетін жағдайларға сәйкес келмейтін проблемалары айқын және түсінікті болды.Осы мақалада жүргізілген зерттеудің мақсаты - білім беру ұйымдары персоналдарын басқаруда жобалық менеджмент тәсілдерін қолданудың теориялық және практикалық аспектілерін қарастыру және жобалық тәсіл туралы хабардарлық деңгейін анықтау.Мақаладағы мақсаттарға жету үшін зерттеу әдісі ретінде деректерді жинау арқылы жалпы логиканың талдау әдісі таңдалды.Білім беру ұйымдары қызметкерлерін сандық зерттеудің нәтижелері білім беру ұйымдары қызметкерлерінің барлығы университеттік персоналды басқарудағы жобалық тәсілдің артықшылықтары туралы білмейді деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді, бұл білім беру ұйымдарының тиімділігіне әсер етуі мүмкін. Персоналды басқарудағы ұжымдық жобалық қағидат университет қызметкерлерін көбірек тарту арқылы ұсынылатын білім беру қызметтерінің деңгейін жоғарылатудың драйвері бола алады.

Бұл мақалада автор белгілі бір уақыт кезеңіндегі мемлекеттің аймақтық даму стратегиясы дамуының негізгі мақсаттары мен міндеттерін қарастырады. Әр аймақтық стратегия өңірлердің экономикалық дамуы үшін теңгерімді және түрлі жоспар жасау үшін негіз болып табылады. Осы жағдайда аймақтың даму ерекшеліктерін, оған сыртқы ортаның әсерін, аймақаралық процестерді, мемлекеттік саясат пен сыртқы экономикалық жағдайды, жаһандық макроэкономикалық факторды және т.б. ескеретін аймақтық стратегияны қалыптастыруна бағытталған мәселелер тетігі өзекті болып отыр.

Мақалада ғылым мен елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы арасындағы байланысты сандық талдау нәтижелері келтірілген. Корреляция және регрессиялық талдау Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті мен Дүниежүзілік банктің ғылымның жағдайы, әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері туралы статистикалық мәліметтері негізінде жүргізілді. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы маңызды факторлар болып табылатын ғылымның маңызды маңызды көрсеткіштері анықталды. Корреляциялық талдау негізінде ғылым дамуының негізгі көрсеткіштері - ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын ішкі шығындар, ғылыми жарияланымдар саны, патенттік өтінімдер елдің әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерімен өзара байланысты екені анықталды. Алайда, кейбір индикаторлар арасында кері немесе теріс байланыс пен оның жоқтығы байқалады: мәселен, жалпы ішкі өнімнің ғылым көрсеткіштерімен айтарлықтай байланысы жоқ. Регрессиялық модельдер елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы әсіресе, өнеркәсіптік өндірісті дамыту және негізгі қорларға инвестицияларды ұлғайтудағы ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын ішкі шығындардын, ғылыми жарияланымдар, ҒЗТКЖ жүргізетін ұйымдардың (кәсіпорындардың) саны сияқты ғылыми индикаторлардың маңыздылығын көрсетті. Құрылған модельдер елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ғылымның рөлін арттыруды қажет ететіндігін негіздеді: ғылымға жұмсалатын шығындар мен ғылыми, эмпирикалық зерттеулер деңгейін арттыру нәтижелері қолданбалы аспектілерге ие; ғылыми ұйымдардың әлеуетін дамыту - мұның бәрі экономика мен қоғам дамуының маңызды факторларының бірі. Бұл жұмыстың перспективасы - сандық және сапалық әдістерді қолдану арқылы нақты ғылыми нәтижелердің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына әсері туралы эмпирикалық зерттеулер жүргізу.

Соңғы жиырма жыл ішінде авиакомпания саласы айтарлықтай өсуде, оның өсу қарқыны әлемдік номиналды ЖІӨ-нің өсу қарқынынан асып түсті. Әуе көлігі қызметтері нарығындағы өсіп келе жатқан бәсекелестік авиакомпанияларды өз тұтынушыларына сапалы өнім мен қызмет көрсетуді міндеттейді. Осыған байланысты қазіргі уақытта авиакомпаниялардың басты мақсаты - имиджіне, экономикалық нәтижелеріне және даму болашағына байланысты оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру.Мақалада авиакомпаниялардың бәсекелестік артықшылықтары көрсетілген, авиакомпаниялардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар зерттелген. Мақалада отандық Air Astana авиакомпаниясы әлемдегі ең ірі әуекомпаниялармен қалай бәсекелесетіні көрсетілген: Аэрофлот (РФ) және Орал авиажелілері (РФ), Belavia (Украина), Lufthansa (Германия), Turkish Airlines (Түркия).Зерттеу әдіснамасы. Мақалада сапалы және экономикалық-статистикалық зерттеу әдістері қолданылды. Сапалық әдістер баллдық бағалау жүйесіне негізделген, экономикалық және статистикалық әдістер негізделген авиакомпаниялардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін әртүрлі факторлардың сандық мәліметтері негізделген.Зерттеу нәтижелеріне келесілер жатады: бәсекеге қабілеттілік факторларының негіздемесі болып табылады, біздің ойымызша, тасымалданатын әуе жолаушылары мен жүк саны, жайлылық, ыңғайлылық, тариф мөлшері, қызметкерлердің тиімділігі, авиациялық компаниялардың қаржылық көрсеткіштері.

Бұл зерттеудің мақсаты «жасыл» экономика тұжырымдамасына арналған жұмыстарды талдау, тұжырымдаманы әзірлеу эволюциясына қысқаша шолу, «жасыл» экономика, «жасыл» өсу және тұрақты даму ұғымдарының өзара байланысын анықтау болып табылады. «Жасыл» экономика тұжырымдамасы ХХ ғасырдың соңында өнеркәсіп пен экономикадағы қарқынды өсіп келе жатқан прогреске, қоршаған ортадағы теріс өзгерістерге әкеп соққан жер шары тұрғындарының ұлғаюына жауап ретінде пайда болды. Ғылыми қоғамдастық халықаралық ұйымдардың назарын қазіргі проблемаларға аударды. Нәтижесінде БҰҰ қамқорлығымен ЮНЕП қоршаған орта жөніндегі комиссия құрылды және 2009 жылы «жасыл» экономикаға анықтама берілді. «Жасыл» экономика қоғамның орнықты даму мақсаттарына қол жеткізу құралы болып табылады, бұл ретте жасыл өсу жасыл экономиканы дамыту стратегиясы болып табылады. Әдебиеттерге шолу және әртүрлі жұмыстар синтезі негізінде «жасыл» экономика, «жасыл» өсу және тұрақты даму тұжырымдамасын түсінудегі жалпы үрдістер анықталды. Дәстүрлі экономика мен «жасыл» экономика моделі тұрғысынан экономика, қоғам және қоршаған орта қатынастарын ұсынудағы айырмашылықтар анықталды.«Жасыл» экономика парадигмасы қоғамның мүмкіндіктері шектеулі қоршаған орта шеңберінде жұмыс істеп тұрғанын көрсетеді, сондықтан экономика табиғи ресурстарды пайдаланудың ақылға қонымды әдістерін пайдалануы және қоршаған ортаны сақтауға бағытталған инновацияларды енгізуді көтермелеуі тиіс. «Жасыл» экономиканы бір мезгілде дамыту мен экономикалық өсумен байланысты ғылыми пікірталастар осы мәселені оңтайлы шешудің пікірлері мен тәсілдерінің әртүрлілігін көрсетеді.

Бұл мақала білім экономикасын қалыптастырудың негізі болып табылатын зияткерлік әлеуетті қалыптастыру мен дамытудың жолдарын қарастырады. Интеллектуалдық әлеует тұжырымдамасы анықталып, оның негізгі құрамдас элементтері ретінде ғылыми-техникалық, инновациялық, білім және мәдени әлеуеттер айқындалады. Ұлттың интеллектуалдық капиталы мен әлеуетін дамыту мәселелерін қарастыра отырып, интеллектуалдық әлеуетті дамытудағы шетелдің озық тәжірибелері зерттеледі. Нақты айтқанда, АҚШ, Жапония және Еуропалық Одақ секілді дамыған мемлекеттердің интеллектуалдық әлеуеттерін дамыту тәжірибелерінің жолдары зерттеліп, бұл тәжірибелердің Қазақстанда қолданылу мүмкіндігі талқыланады. Қазақстандағы интеллектуалдық әлеуеттің дамуына кедергі келтіретін негізгі факторлар анықталып, олардың себептері талқыланады. Прогрессивті шетелдік тәжірибені зерттеу негізінде Қазақстанның интеллектуалдық әлеуетін арттыру үшін ұсыныстар жасалады.

Мақалада интеллектуалдық капиталды басқару негіздері (ИК), ғалымдар мен практиктердің назарын аударатын ИК өлшеулері қарастырылады. Жұмыстың мақсаты ИК басқаруда компанияларға жақсы құрал қамтамасыз ету үшін ИК сапалық индекстерінің өлшеу моделі мен жүйесін зерттеу болып табылады. Батыс зерттеушілері ұсынған ИК өлшеудің бірнеше модельдерін шолу негізінде ЗК адами капиталға, құрылымдық капиталға, инновациялық капиталға және тұтынушылық капиталға жіктеледі, содан кейін олардың мазмұнын талдау негізінде жоғарыда аталған ИК төрт элементтері үшін сапалы индекстер жүйесі әзірленеді. Эмпирикалық зерттеу нәтижесінде компанияның ИК төрт элементінің балдары мен оның бизнес-көрсеткіштері арасында елеулі өзара байланыс бар екені анықталды, бұл ИК өлшеу моделінің және сапалық индекстер жүйесінің негізділігі мен ұтымдылығын дәлелдейді. Сонымен қатар эмпирикалық зерттеу тағы да төрт ИК элементтері арасында жақсы байланыс бар екенін дәлелдейді. Сондықтан кәсіпорындарға өздерінің ИК басқаруды және оларды интегративті тұрғыдан жетілдіру тиіс екенін тұжырымдаймыз.

Соңғы жылдары әлемде ИСО 9001 сериялы халықаралық стандартқа сәйкес сапа менеджменті жүйесін енгізген ұйымдар саны айтарлықтай өсті, алайда сапа менеджменті жүйесінің кәсіпорынның өнімділігіне әсері жеткілікті дәрежеде зерттелген жоқ. Еңбек өнімділігін арттыру мәселесі Қазақстан экономикасы үшін өткір мәселелердің бірі болып қала бермек.Бұл зерттеудің мақсаты - Алматыдағы жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының еңбек өнімділігіне сапа менеджменті жүйесінің әсер ету дәрежесін анықтау. Мақалада Қазақстан Республикасының жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының 1985 - 2020 жылдар аралығындағы негізгі экономикалық көрсеткіштері талданған. Маркетингтік зерттеулер статистикалық және салыстырмалы талдау әдістерін қолдана отырып, сараптамалық сауалнама негізінде жүргізілді. Зерттеу құралының сенімділігі анализі альфа-Кронбах коэффициентін қолдану арқылы жүргізілді. Барлық өлшеулер мен сынақтар Smart PLS 3 және SPSS 23 бағдарламаларында өткізілді.Жеңіл өнеркәсіптегі еңбек өнімділігіне әсер ететін факторлар анықталды. Оларға сапа менеджменті жүйесі, экономикалық өсу қарқыны, инфляция деңгейі, несие бойынша пайыздық мөлшерлеме, валюта бағамы, демографиялық өсу қарқыны, өндірістің техникалық және технологиялық жағдайы, кәсіпорынның мақсаттары, ынтымақтастық, дағдылар, жұмыс тәжірибесі кіреді.Маркетингтік зерттеулердің нәтижелері сапа менеджменті жүйесі Алматы қаласындағы жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының еңбек өнімділігіне оң әсер етеді деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Сапа менеджменті жүйесін енгізу кезінде ақаулар саны азаяды. Сапа менеджменті жүйесінің еңбек өнімділігіне әсері сарапшылармен расталады.